Το 1803 ο Βρετανός, φαρμακοποιός στο επάγγελμα και ερασιτέχνης μετεωρολόγος, Λιούκ Χάβαρντ (Luke Havard, 1772-1864) επινόησε την πρώτη ταξινόμηση των νεφών αναγνωρίζοντας τρεις κύριους τύπους:
α) τους Θυσάνους (Cirrus),
β) τα Στρώματα (Stratus) και
γ) τους Σωρείτες (Cumulus).
Όμως τόσο κατά το σχήμα και το μέγεθος όσο και κατά το χρώμα τα είδη των νεφών είναι πολύ περισσότερα. Εκείνη την εποχή κάθε μετεωρολόγος έδινε στα νέφη που παρατηρούσε όποια ονομασία έκρινε καλύτερη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την διαφορετικότητα των γλωσσών, είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των μετεωρολόγων. Το πρόβλημα ήταν αρκετά σοβαρό, αφού η παρατήρηση των νεφών είναι εκείνη που πολλές φορές προλέγει την όποια πιθανότητα του είδους του καιρού που θα επακολουθήσει.
Για να τεθεί τέλος σε αυτή την ασυνεννοησία με την αυθαίρετη ονοματολογία και την κάθε είδους ταξινόμηση, οι μετεωρολόγοι συμφώνησαν τελικά για την δημιουργία ενός ομοιόμορφου συστήματος ονοματολογίας και ταξινόμησης, που να μπορούσε να γίνει κοινά αποδεκτό.
Έτσι, προς τον σκοπό αυτό ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) συνέστησε ειδική επιτροπή για τη μελέτη του θέματος με κάθε λεπτομέρεια. Αποτέλεσμα των εργασιών της επιτροπής ήταν το 1957 η δημοσίευση, από τον W.M.O. Άτλαντα νεφών σε δύο τόμους, με όλους τους ορισμούς και τις κατηγορίες των νεφών, χρήση του οποίου κάνουν σήμερα όλα τα Γραφεία καιρού του Κόσμου.
Στις 23 Μαρτίου του 1950 τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη για τη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας, ενός εξειδικευμένου οργάνου του ΟΗΕ σε θέματα κλίματος και καιρικών προβλέψεων. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, η 23η Μαρτίου ορίσθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας.
Στόχος του εορτασμού είναι να καταδείξει τη σημασία που θα διαδραματίζουν ο καιρός, το κλίμα και οι υδάτινοι πόροι στη διαμόρφωση του κοινού μέλλοντός μας, καθώς θα είναι οι καθοριστικοί παράγοντες των κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων.
Το νέφος ή σύννεφο αποτελεί ορατό σύνολο υδρατμών, λεπτότατων υδροσταγονιδίων ή λεπτότατων παγοκρυστάλλων, ή συνδυασμό των προηγουμένων, που προέρχονται από την συμπύκνωση των υδρατμών που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα. Η δημιουργία νέφους πολύ κοντά ή επί της επιφάνειας της Γης (ξηράς ή θάλασσας) ονομάζεται, ειδικότερα, ομίχλη.
Τα νέφη έχουν στα αγγλικά λατινικές ονομασίες που οφείλονται στη λαϊκή προσαρμογή του συστήματος κατηγοριοποίησης νεφών Χάουαρντ, το οποίο άρχισε να διαδίδεται σε δημοτικότητα κατά το Δεκέμβριο του 1802. Οι συνοπτικές παρατηρήσεις του επιφανειακού καιρού κάνουν χρήση κωδικών αριθμών για τους τύπους των τροποσφαιρικών νεφών που είναι ορατά σε κάθε προγραμματισμένη ώρα παρατήρησης με βάση το ύψος και τη φυσική τους εμφάνιση.
Ας μάθουμε λοιπόν να ξεχωρίζουμε τα σύννεφα!
Ανώτερα Νέφη
Τα ανώτερα νέφη σχηματίζονται σε ύψος 6.000 – 12.000 μέτρα. Θεωρούνται με την εμφάνισή τους ως αγγελιαφόροι μεταβολής του καιρού. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τρεις ομάδες νεφών: οι θύσανοι, οι θυσανοσωρείτες και τα θυσανοστρώματα. Και οι τρεις αυτές ομάδες των ανωτέρων νεφών αποτελούνται από πολύ λεπτούς παγοκρυστάλλους.
Θύσανοι
Ως θύσανοι (Cirrus, Ci) χαρακτηρίζονται τα ανώτερα λευκά νέφη που φαίνονται σαν μεταξωτά. Μοιάζουν σαν οριζόντια λευκά φτερά ή σαν δέσμη από λεπτά και λευκά νήματα ή και σαν αλογοουρές. Πριν από την ανατολή και την δύση του Ηλίου έχουν χρώμα κιτρινοκόκκινο και όταν ο Ήλιος βρεθεί κάτω από τον ορίζοντα παίρνουν χρώμα καφέ. Είναι τόσο λεπτοί που αν βρίσκονται μπροστά από τον δίσκο του Ήλιου οι ακτίνες του δεν εξασθενούν. Όταν παρασύρονται από τους ανέμους γίνονται κατσαροί. Οι Θύσανοι σχηματίζονται σε ύψος 8.000 – 12.000 μέτρων με μικρή σχετικά οριζόντια έκταση. Αποτελούνται εξ ολοκλήρου από παγοκρυστάλλους. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Ci.
Θυσανοσωρείτες
Οι θυσανοσωρείτες (Cirrocumulus, Cc) είναι λεπτά και λευκά νέφη που δεν δημιουργούν σκιές. Έχουν γενικά σχήμα σφαιρικό και μοιάζουν πολύ με μικρά κύματα σε σειρές. Όταν είναι πολλά μαζί και κοντά μεταξύ τους μοιάζουν και σαν κοπάδι από πρόβατα. Συχνά σχηματίζουν και σειρές από ρυτίδες ή σαν τους κυματισμούς που παρουσιάζει η λεπτή άμμος του βυθού κοντά στις ακτές. Αποτελούνται από λεπτούς παγοκρυστάλλους και βρίσκονται σε ύψος 6.000-12.000 μέτρα (όπως και οι θύσανοι). Η παρουσία των θυσανοσωρειτών γενικά προαναγγέλλει ένα θερμό μέτωπο. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Cc.
Θυσανοστρώματα
Τα Θυσανοστρώματα (Cirrostratus, Cs) είναι λεπτά νέφη που μοιάζουν με λευκά σεντόνια ή πέπλα. Σχηματίζουν μεγάλο φωτεινό κύκλο με τα χρώματα της ίριδας γύρω από τον Ήλιο, την ηλιακή άλω ή την σεληνιακή άλω. Ο φωτεινός αυτός κύκλος είναι το αποτέλεσμα από την διάθλαση που υπόκεινται οι ακτίνες του Ήλιου ή της Σελήνης καθώς προσπίπτουν στους παγοκρυστάλλους τους. Όπως οι Θύσανοι και οι Θυσανοσωρείτες έτσι και τα Θυσανοστρώματα σχηματίζονται σε ύψος 6.000 – 12.000 μέτρα. Είναι ευδιάκριτα των άλλων επειδή σχηματίζουν πέπλο με μεγάλη έκταση. Όταν αρχίζουν να πυκνώνουν τότε συνήθως ακολουθεί βροχή. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Cs.
Μέσα Νέφη
Τα νέφη αυτά σχηματίζονται σε ύψος 2000 – 6000 μέτρα και αποτελούνται μόνο από υδροσταγονίδια. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν δύο βασικές ομάδες νεφών: οι Υψισωρείτες και τα Υψιστρώματα.
Υψισωρείτες
Ως Υψισωρείτες (Αltocumulus, Ac) χαρακτηρίζονται τα σύννεφα με σφαιρικό σχήμα. Το χρώμα τους είναι υπόλευκο – γκρίζο. Παρουσιάζονται είτε κατά σειρές είτε κατά ομάδες. Μοιάζουν (λόγω σχήματος) με τους θυσανοσωρείτες. Ξεχωρίζουν όμως από τον πολύ μεγάλο σφαιρικό τους όγκο. Αποτελούνται από υδροσταγονίδια γι’ αυτό και δεν παρουσιάζουν άλω, δηλαδή κύκλο γύρω από τον Ήλιο ή την Σελήνη. Το ύψος που βρίσκονται οι υψισωρείτες είναι 2.500 – 6.000 μέτρα. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Ac.
Υψιστρώματα
Τα Υψιστρώματα (Αltostratus, As) είναι νέφη που παρουσιάζονται σαν πυκνά πέπλα με χρώμα ανοικτό γκρίζο προς το γαλάζιο ομοιόμορφα και αποτελούνται από υδροσταγονίδια. Εμφανίζονται με μεγάλη οριζόντια έκταση μήκους μερικών δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιομέτρων. Βρίσκονται σε ύψος 2.000-6.000 μέτρα. Από τα λεπτότερα υψιστρώματα μόλις που διακρίνονται οι φωτεινοί δίσκοι του Ήλιου ή της Σελήνης. Αν τα υψιστρώματα αυξάνουν πιθανώς αυτό να φανερώνει επικείμενη βροχή διάρκειας. Η διεθνής σύντμησή τους είναι As.
Κατώτερα Νέφη
Η βάση αυτών των νεφών βρίσκεται πολύ κοντά στην επιφάνεια της Γης και το ύψος τους φθάνει τα 2.500 μέτρα. Στην κατηγορία αυτή ταξινομούνται τρεις ομάδες νεφών: Τα Στρώματα τα Μελανοστρώματα και οι Στρωματοσωρείτες.
Στρώματα
Τα Στρώματα (Stratus, St) είναι γκρίζα ομοιόμορφα νέφη σαν στρώματα και στη βάση και στη κορυφή τους. Ο ουρανός, όταν σκεπάζεται από τα στρώματα, είναι θαμπός, γκρίζος και βαρύς σαν μολυβένιος.
Αυτά τα νέφη βρίσκονται σε ύψος κάτω των 2.500 μέτρων. Αποτελούνται από μικρές υδροσταγόνες ή και από λεπτούς πρισματικούς κρυστάλλους, ειδικά όταν επικρατεί χαμηλή θερμοκρασία. Τότε μπορεί ενδεχομένως να παρατηρηθεί και το φαινόμενο της ηλιακής άλω. Έχουν την μορφή της ομίχλης και πολλές φορές προέρχονται απ’ αυτήν που έχει θερμανθεί και ανέρχεται. Από τα πραγματικά «στρώματα νέφη» πέφτουν μόνο ψιχάλες βροχής. Επίσης σ΄ αυτά τα νέφη δεν παρατηρούνται ανοδικές κινήσεις ή αν υπάρξουν είναι ελάχιστες. Η διεθνής σύντμησή τους είναι St.
Μελανοστρώματα
Τα Μελανοστρώματα (Nimbostratus, Ns) είναι στρώματα που αποτελούνται από νέφη τόσο πυκνά που ο Ήλιος ούτε καν ξεχωρίζει. Το χρώμα τους είναι πολύ γκρίζο και πάρα πολύ σκοτεινό σε σύγκριση με όλα τα άλλα είδη νεφών. Συνήθως καλύπτουν όλο τον ουρανό και το ύψος τους είναι από 2.500 – 6.000 μέτρα. Έχουν εμφάνιση υγρή και από μακριά διαφαίνονται οι σκοτεινές γραμμές βροχής που φτάνουν συχνά μέχρι το έδαφος. Αυτά είναι πραγματικά σύννεφα βροχής. Όταν υφίσταται άνεμος πιθανόν να δείχνουν κομματιασμένα και να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Θεωρούνται σύννεφα με συνεχείς βροχές, χιόνια ή ακόμα και χαλάζι. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Ns.
Στρωματοσωρείτες
Οι Στρωματοσωρείτες (Stratocumulus, Sc) είναι νέφη με χρώμα γκρίζο και υπόλευκο με ασαφή σκοτεινά τμήματα. Συνήθως αποτελούν μάζες κυλινδρικών νεφών με όψη κυλινδρικού φουσκωτού στρώματος. Αυτά τα νέφη βρίσκονται σε ύψος κάτω των 2.000 μέτρων. Εμφανίζονται σε γραμμές κατά ομάδες ή σε κύματα. Πολλές φορές μοιάζουν με τους σωρείτες λόγω των ανοδικών τους κινήσεων. Αυτά τα νέφη δεν παράγουν βροχή, αλλά καμιά φορά μετατρέπονται σε μελανοστρώματα που είναι πλέον σύννεφα βροχής. Επίσης όταν είναι πυκνά παρουσιάζουν ιριδισμούς όπως οι υψισωρείτες. Αποτελούνται κυρίως από υδροσταγονίδια και σπανιότερα από χιονοκόκκους και πολύ πολύ σπάνια από κρυστάλλους χιονιού. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Sc.
Νέφη Ανοδικών Ρευμάτων
Στο γένος αυτό κατατάσσονται νέφη τα οποία χαρακτηρίζονται για την εκτεταμένη κατακόρυφη δομή τους. Η βάση των νεφών αυτών μπορεί να ξεκινάει ακόμα και κάτω από τα 2 km, ενώ η κορυφή τους μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να φτάσει και τα 10.000 – 12.000 μέτρα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Σωρείτες και οι Σωρειτομελανίες.
Σωρείτες
Οι Σωρείτες (Cumulus,Cu) είναι πυκνά νέφη με καθαρό περίγραμμα που το σχήμα τους μεταβάλλεται σταθερά. Άλλοτε μοιάζουν σαν λόφοι από αναχώματα ή σαν λευκοί θόλοι, όπως το κουνουπίδι και άλλοτε σαν τούφες από βαμβάκι. Όταν οι ακτίνες του Ήλιου πέσουν πάνω σε σωρείτες αυτές ανακλώνται με μεγάλη ένταση ενώ τα ίδια φαίνονται κατάλευκα και λάμπουν έντονα. Αποτελούνται από υδροσταγονίδια, αν και σε μερικά τμήματά τους όταν παρουσιάσουν θερμοκρασία κάτω από 0 βαθμούς Κελσίου μπορεί να σχηματίσουν παγοκρυστάλλους. Το ύψος της βάσης τους είναι κατά μέσο όρο στα 2.500 μέτρα, επομένως ανήκουν στα λεγόμενα χαμηλά νέφη. Συνήθως σχηματίζονται την ημέρα, όταν στη ξηρά υφίσταται θερμός αέρας που ανυψώνεται, καθώς απαιτούνται ανοδικά ρεύματα για τον σχηματισμό τους. Αντιστρόφως, κατά την διάρκεια της νύκτας, οι σωρείτες κατά κανόνα εξαφανίζονται.
Σωρειτομελανίες
Οι Σωρειτομελανίες (Cumulonimbus, Cb) είναι νέφη συνήθως ογκώδη και πυκνά. Η βάση τους σχεδόν ακουμπά στο έδαφος. Μοιάζουν περισσότερο με βουνά ή τεράστιους πύργους. Ένα τμήμα της κορφής τους παρουσιάζει οριζόντια ινώδη μορφή που μοιάζει με αμόνι. Η μεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξή τους οφείλεται στα βίαια ανοδικά ρεύματα του αέρα, που ανυψώνουν τις κορυφές τους ακόμα και ως τα 15.000 μέτρα, εκτεινόμενα έτσι και μέσα στην τροπόπαυση ενώ η βάση τους είναι πολύ χαμηλότερα. Είναι τα μεγαλύτερα νέφη. Σχηματίζονται κυρίως στις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού τότε που οι κορυφές τους μοιάζουν σαν να κοχλάζουν κατά την συνεχή ανύψωσή τους. Έτσι μέσα σ΄ αυτή την τεράστια μάζα τους παρατηρούνται ανοδικά και καθοδικά αέρια ρεύματα που μεταφέρουν υδροσταγόνες ή παγοκρυστάλλους αντίστοιχα ή και χαλάζι. Η διεθνής σύντμησή τους είναι Cb.