Η επιστημονική μελέτη της ανθρώπινης εξέλιξης περιλαμβάνει τόσο την πορεία εξέλιξης του γένους Homo, όσο και τη μελέτη άλλων Ανθρωπίδων και Ανθρωπίνων, όπως τον Αυστραλοπίθηκο. Ως «σύγχρονος άνθρωπος» ορίζεται το είδος Homo sapiens, του οποίου το μόνο επιζών υποείδος είναι γνωστό ως Homo sapiens sapiens. Ο Homo sapiens idaltu, το άλλο υποείδος Homo Sapiens έχει εκλείψει. Ο Homo neanderthalensis (Νεάντερταλ), ο οποίος αφανίστηκε 30.000 χρόνια πριν, θεωρείται από μερικούς ως το τρίτο υποείδος Homo Sapiens και ονομάζεται «Homo sapiens neanderthalensis». Σύμφωνα με γενετικές μελέτες ο Νεάντερταλ διαχωρίστηκε από την εξελικτική πορεία του Homo sapiens περίπου 500.000 χρόνια πριν. Οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Αφρική περίπου 195.000 χρόνια πριν, και διάφορες έρευνες υποστηρίζουν πως ο τελευταίος κοινός πρόγονος όλων των σύγχρονων ανθρώπων έζησε περίπου 200.000 χρόνια πριν.
Ο υπολογισμός του αριθμού των ανθρώπων που έχουν ζήσει ποτέ είναι ένα ιδιαίτερο δύσκολο επιστημονικό πρόβλημα. Τα μοντέλα μας δεν μπορεί να είναι ασφαλή λόγω της έλλειψης των σχετικών πληροφοριών για μεγάλες χρονικές περιόδους του παρελθόντος. Δεν υπάρχουν δημογραφικά δεδομένα για το 99% του χρονικού εύρους της ανθρώπινης ύπαρξης. Παρόλα αυτά οι επιστήμονες έχουν προσεγγίσει το θέμα μα σημαντικά ποσοτικά και ποιοτικά συμπεράσματα.
Οι «σύγχρονοι» Homo sapiens (δηλαδή, άνθρωποι που ήταν περίπου όπως οι σημερινοί) περπατούσαν για πρώτη φορά στη Γη πριν από 50.000 χρόνια. Έκτοτε, έχουν γεννηθεί, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Γραφείου Αναφοράς Πληθυσμού (PRB), περισσότερα από 108 δισεκατομμύρια μέλη του είδους μας. Δεδομένου του τρέχοντος παγκόσμιου πληθυσμού περίπου 7,5 δισεκατομμυρίων (με βάση πρόσφατες εκτιμήσεις του 2019), αυτό σημαίνει ότι όσοι από εμάς ζούμε σήμερα αντιπροσωπεύουν περίπου το 7% του συνολικού αριθμού ανθρώπων που έχουν ζήσει ποτέ. Η PRB εκτιμά ότι έως το 2050 περίπου 113 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν ζήσει ποτέ στη Γη. Με κάποιες υποθέσεις σχετικά με τους προϊστορικούς πληθυσμούς, μπορούμε να πάρουμε μια γενική ιδέα αυτού του ιστορικού αριθμού (βλέπε τον σχετικό πίνακα).
Τι μπορούμε να εκτιμήσουμε για τον πληθυσμό στην Προϊστορία και την Ιστορία;
Οποιαδήποτε εκτίμηση του συνολικού αριθμού ανθρώπων που έχουν ζήσει εξαρτάται ουσιαστικά από δύο παράγοντες:
- το χρονικό διάστημα που θεωρούμε ότι οι άνθρωποι ήταν παρόντες στη Γη, και
- το μέσο μέγεθος του ανθρώπινου πληθυσμού σε διαφορετικές περιόδους.
Ο προσδιορισμός της στιγμής που δημιουργήθηκε η ανθρώπινη φυλή δεν είναι απλός. Οι ανθρωποειδείς περπατούσαν τη Γη ήδη από αρκετά εκατομμύρια χρόνια, και διάφοροι πρόγονοι του Homo sapiens εμφανίστηκαν τουλάχιστον ήδη από το 700.000 π.Χ. Σύμφωνα με τις συνέπειες των τάσεων του πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, οι σύγχρονοι Homo sapiens ενδέχεται να έχουν εμφανιστεί περίπου το 50.000 π.Χ. Την αυγή της Εποχής της Γεωργίας, περίπου το 8.000 π.Χ., ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν κάπου της τάξης των 5 εκατομμυρίων. Η αργή αύξηση του πληθυσμού κατά την περίοδο των 8.000 ετών – από περίπου 5 εκατομμύρια σε 300 εκατομμύρια το 1000 μ.Χ. – οδηγεί στον πολύ μικρό ρυθμό ανάπτυξης: μόνο 0,0512% ετησίως. Είναι δύσκολο να βρεθεί ένα μέσο μέγεθος παγκόσμιου πληθυσμού κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Κατά πάσα πιθανότητα, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί σε διαφορετικές περιοχές αυξήθηκαν ή μειώθηκαν ως συνέπεια λιμών, μετακινήσεων ζωικών αγελών, εχθροπραξιών και μεταβαλλόμενων καιρικών και κλιματολογικών συνθηκών.
Σε κάθε περίπτωση, η ζωή ήταν σύντομη. Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση είναι κατά μέσο όρο μόνο περίπου 10 χρόνια για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Οι εκτιμήσεις του μέσου προσδόκιμου ζωής στην Εποχή του Σιδήρου (από το 800 π.Χ. έως περίπου τους 100 π.Χ.) έχουν υπολογιστεί σε μόλις 10 ή 12 χρόνια. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ποσοστό γεννήσεων θα πρέπει να είναι περίπου 80 γεννήσεις ανά 1.000 άτομα για να επιβιώσει το είδος. Για να κατανοήσουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό να πούμε ότι αντιστοιχεί σε ένα υψηλό ποσοστό γεννήσεων σήμερα της τάξης των 45 έως 50 γεννήσεων ανά 1.000 κατοίκους. Κάτι τέτοιο σήμερα παρατηρείται μόνο σε λίγες αφρικανικές και αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής με νέους πληθυσμούς.
Η παραδοχή του ποσοστού γεννήσεων επηρεάζει σημαντικά την εκτίμηση του αριθμού των ανθρώπων που έχουν ζήσει ποτέ. Η βρεφική θνησιμότητα στις πρώτες μέρες της σύγχρονης ανθρώπινης φυλής πιστεύεται ότι ήταν πολύ υψηλή – ίσως 500 βρεφικοί θάνατοι ανά 1.000 γεννήσεις ή ακόμα και υψηλότεροι. Τα παιδιά ήταν πιθανώς μια οικονομική ευθύνη μεταξύ των κοινωνιών–κυνηγών, γεγονός που πιθανότατα οδήγησε ακόμα και στην πρακτική της ανθρωποκτονίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα απαιτηθεί ένας δυσανάλογα μεγάλος αριθμός γεννήσεων για τη διατήρηση της αύξησης του πληθυσμού, και αυτό θα αυξήσει τον εκτιμώμενο αριθμό των «ποτέ γεννηθέντων».
Μέχρι το 1650, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε σε περίπου 500 εκατομμύρια. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν στην πραγματικότητα χαμηλότερος σε αυτήν την περίοδο από τον υπολογιζόμενο ρυθμό για την προηγούμενη περίοδο από το 8000 π.Χ. έως το 1000 μ.Χ. Ένας λόγος για την ασυνήθιστα αργή ανάπτυξη ήταν ο Μαύρος Θάνατος. Αυτή η φοβερή πανούκλα δεν περιοριζόταν στην Ευρώπη του 14ου αιώνα, αλλά μπορεί να έχει ξεκινήσει στη Δυτική Ασία περίπου το 542 μ.Χ. και να εξαπλώθηκε. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η μισή Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδεκατίστηκε από πανούκλα τον 6ο αιώνα, με συνολικά 100 εκατομμύρια θανάτους. Τέτοιες μεγάλες διακυμάνσεις στο μέγεθος του πληθυσμού για μεγάλες περιόδους συμβάλλουν σημαντικά στη δυσκολία εκτίμησης του αριθμού των ανθρώπων που έχουν ζήσει ποτέ. Γύρω στο 1800, ωστόσο, ο παγκόσμιος πληθυσμός ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο, και από τότε εξακολουθεί να αυξάνεται στα σημερινά 7,6 δισεκατομμύρια. Αυτή η ανάπτυξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πρόοδο της ιατρικής και της διατροφής που μείωσε τα ποσοστά θανάτου, επιτρέποντας σε περισσότερους ανθρώπους να ζήσουν στα αναπαραγωγικά τους χρόνια.
Πώς καταλήγουμε όμως από 2 άτομα, πριν 50.000 χρόνια, στα 108 δισεκατομμύρια; Η εκτίμηση του αριθμού των ατόμων, που έχουν γεννηθεί ποτέ, απαιτεί την επιλογή των μεγεθών του πληθυσμού για διαφορετικά σημεία από την αρχαιότητα έως σήμερα και την εφαρμογή υποτιθέμενων ποσοστών γεννήσεων σε κάθε περίοδο. Ξεκινάμε από την αρχή – με δύο μόνο άτομα, που είναι μια μινιμαλιστική προσέγγιση! Ένας περίπλοκος παράγοντας είναι το πρότυπο της αύξησης του πληθυσμού. Αυξήθηκε σε κάποια τιμή και έπειτα κυμάνθηκε ανώμαλα ως απάντηση σε λιμούς και αλλαγές στο κλίμα; Ή αυξήθηκε με σταθερό ρυθμό από το ένα σημείο στο άλλο; Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αν και οι παλαιοντολόγοι έχουν δημιουργήσει μια ποικιλία θεωριών. Για απλοποίηση της άσκησης, θεωρήθηκε ότι ένας σταθερός ρυθμός ανάπτυξης εφαρμόζεται σε κάθε περίοδο έως και τη σύγχρονη εποχή. Τα ποσοστά γεννήσεων ορίστηκαν στα 80 ανά 1.000 άτομα ετησίως έως το 1000 μ.Χ. και στα 60 ανά 1.000 από το 1200 μ.Χ. έως το 1750. Τα ποσοστά στη συνέχεια μειώθηκαν στα χαμηλά της δεκαετίας του 1930 της σύγχρονης περιόδου. Αυτή η ημι-επιστημονική προσέγγιση καταλήγει σε περίπου 108,4 δισεκατομμύρια γεννήσεις από την αυγή της σύγχρονης ανθρώπινης φυλής. Είναι σαφές ότι το κλειδί για τον ακριβή υπολογισμό είναι η περίοδος έως το 1000 μ.Χ. αλλά, δυστυχώς, οι πηγές μας είναι ανύπαρκτες. Η υπόθεση της σταθερής αύξησης του πληθυσμού κατά την προηγούμενη περίοδο μπορεί να υποτιμήσει το μέσο μέγεθος του πληθυσμού εκείνη τη στιγμή. Επιπλέον αν υποθέσουμε ότι η ημερομηνία εμφάνισης της σύγχρονης ανθρωπότητας στον πλανήτη είναι πριν από το 50.000 π.Χ. θα αυξηθεί περαιτέρω ο συνολικός αριθμός των γεννηθέντων, αλλά ίσως όχι πολύ σοβαρά.
Με τον τρόπο αυτό καταλήγουμε στην εκτίμηση ότι περίπου το 7% όλων των ανθρώπων που γεννήθηκαν ποτέ είναι σήμερα ζωντανοί. Ο αριθμός αυτός είναι τεράστιος και ως ποσοστό (7% δεν παρατηρείται ποτέ στο παρελθόν), αλλά και ως απόλυτη ποσότητα (7,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι). Εκτιμούμε ότι σε 30 χρόνια, το 2050, οι αριθμοί αυτοί θα είναι 8,7% και περίπου 10 δισεκατομμύρια…
Δείτε το εξαιρετικό video με κλικ στην εικόνα.