Ένα ταξίδι με την σκέψη και την φαντασία μας…
Γιορτινές, χριστουγεννιάτικες, ημέρες και αφού όλα τα ταξίδια έχουν τεθεί σε καραντίνα, όπως η ζωή μας, θα επιχειρήσουμε ένα ταξίδι με τα μάτια της φαντασίας. Θα ταξιδέψουμε στα πιο φωτεινά αστέρια από την Γη. Σάς ενημερώνω από την αρχή ότι πρόκειται για ένα δύσκολο και κουραστικό ταξίδι. Θεωρώ ωστόσο ότι αξίζει τον κόπο.
Για να μην «χαθούμε» στις απίστευτα τεράστιες τιμές των αποστάσεων, που είναι κανόνας στην Αστρονομία, θα τολμήσουμε μερικές προσεγγίσεις. Θα συρρικνώσουμε τα αστέρια μέχρι το μέγεθος ενός μικρού κέρματος του 1 €. Μεγαλύτερα αστέρια θα «μεγαλώσουν» ανάλογα και θα τα αναπαραστήσουμε με μπάλες του μπάσκετ ή και λίγο μεγαλύτερα. Ανάλογα μπορούμε να συρρικνώσουμε και τις αποστάσεις μεταξύ τους ώστε να περιορίσουμε τα (πραγματικά) τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα σε αποστάσεις που είναι περισσότερο κατανοητές από την ταπεινή –αλλά πλούσια– ανθρώπινη εμπειρία.
Ταξιδεύουμε με ένα αυτοκίνητο ταχύτητας 120 – 130 χλμ./ώρα, ώστε να αποφύγουμε και δυσάρεστες συνέπειες από την τροχαία. Οι διαδρομές από την αρχή μέχρι το τέλος είναι ευθείες, με άψογα ασφαλτοστρωμένους δρόμους, χωρίς διόδια αλλά και χωρίς στάση για καφέ. Ελπίζω να το αντέξουμε μέχρι τον τελικό προορισμό μας. Οι διαδρομές μας καλύπτονται, σχεδόν, από το απόλυτο «τίποτα». Θα ταξιδέψουμε σε ένα ακραία αφιλόξενο περιβάλλον χωρίς δέντρα, χωρίς χωριά, χωρίς ανθρώπους… Αν νομίζετε ότι το αντέχετε, ας ξεκινήσουμε!
Ημέρα πρώτη.
Αρχίζουμε το ταξίδι μας από τον Ήλιο, που λόγω του μεγέθους του είναι ένα κέρμα του 1 €. Το τοποθετούμε τον Ήλιο στο κέντρο της Αθήνας, στην πλατεία Συντάγματος, και αρχίζουμε το ταξίδι μας. Πόσο μακριά πρέπει να πάμε ώστε να συναντήσουμε τα 25 περισσότερο φωτεινά, στα μάτια μας, αστέρια του ουρανίου θόλου;
Ο πρώτος σταθμός είναι ο Ρίγκελ του Κενταύρου ή Άλφα του Κενταύρου, από την ονομασία του ομώνυμου αστερισμού. Είναι ο λαμπρότερος αστέρας στον αστερισμό του Κενταύρου, στο νότιο ημισφαίριο και είναι διπλός αστέρας που αναφέρεται επίσης ως: άλφα Κενταύρου Α και Β. Στο γυμνό μάτι εμφανίζεται ως απλός αστέρας και αποτελεί το τρίτο λαμπρότερο άστρο στον νυχτερινό ουρανό. Ο Ρίγκελ του Κενταύρου είναι μικρός αστέρας με μέγεθος σχεδόν ίδιο με τον ήλιο. Για να τον συναντήσουμε πρέπει να περάσουμε οριακά τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, αφού πρέπει να απομακρυνθούμε περίπου 410 χλμ από τον Ήλιο. Θα χρειαστούν 3,5 ώρες ταξιδιού. Οι προορισμοί αυτοί φαίνονται στον κύκλο «1» του πρώτου χάρτη.
Αν προσέξατε ένα «σχεδόν» στην τρίτη παράγραφο, που περιγράφει το «τίποτα» που θα …συναντήσουμε, είναι η στιγμή να δοθούν μερικές εξηγήσεις. Η αλήθεια είναι ότι από τον Ρίγκελ του Κενταύρου μέχρι το επόμενο αστέρι, διασταυρωνόμαστε με μερικά ακόμα αστέρια, πέντε ή εξι για την ακρίβεια. Αυτό θα γίνει με το σύνολο των διαδρομών που πρόκειται να πραγματοποιήσουμε. Τα αστέρια αυτά όμως δεν αναφέρονται στο ταξίδι μας εξ αιτίας του πολύ μικρού μεγέθους τους. Κάθε ένα από αυτά έχει το μέγεθος του κεφαλιού μιας καρφίτσας και δεν είναι ορατά από την Γη με γυμνό οφθαλμό. Μόνο με ισχυρά τηλεσκόπια μπορούμε να τα εντοπίσουμε, και αυτό έγινε τα προηγούμενα χρόνια. Άλλωστε το ίδιο δεν συμβαίνει και σε οποιαδήποτε διαδρομή στην εθνική οδό; Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι με ταχύτητα 120 χιλιομέτρων /ώρα έχει εντοπίσει ένα τόσο μικρό αντικείμενο στο δρόμο;
Συνεχίζουμε λοιπόν για να συναντήσουμε τον Σείριο. Ο Σείριος (α CMa / Άλφα του Μεγάλου Κυνός / α Canis Majoris κατά Μπάγιερ) είναι το λαμπρότερο αστέρι στον νυχτερινό ουρανό με φαινόμενο μέγεθος −1,47. Βρίσκεται στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Το όνομά του σημαίνει «φωτεινός». Αν και με γυμνό οφθαλμό διακρίνεται ένα αστέρι, στην πραγματικότητα είναι διπλό άστρο, αποτελούμενο από ένα λευκό αστέρα και ένα λευκό νάνο. Θα τον βρούμε στα 820 περίπου χιλιόμετρα από την εκκίνησή μας, ύστερα από ένα ταξίδι 3,5 ακόμα ωρών. Μπορούμε να πούμε ότι πρέπει να φτάσουμε στο Βελιγράδι ή στην Άγκυρα ή στη Νάπολι για να συναντήσουμε τον Σείριο. Πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να τον εντοπίσουμε δεδομένου ότι το μέγεθός του είναι περίπου όσο και ο Ήλιος: ένα κέρμα του 1 ή, άντε, των 2 €. Βρίσκεται στο ίχνος του κύκλου «2» του πρώτου χάρτη.
Συνεχίζουμε να ταξιδεύουμε άλλες 3 ώρες προκειμένου να φτάσουμε στον Άλφα του Μικρού Κυνός. Στους αρχαίους Έλληνες ο Μικρός Κύων ήταν γνωστός ως Προκύων, επειδή ανέτελλε λίγο πριν τον Μέγα Κύνα. Τώρα πια ανατέλλουν σχεδόν ταυτόχρονα. Το σύγχρονο όνομα προέρχεται από τα λατινικά Catellus και Catulus, που σημαίνουν κουτάβι, παρότι οι κλασικοί Ρωμαίοι υιοθέτησαν το ελληνικό όνομα (Procyon ο Οράτιος, Antecanis o Κικέρων). Βρίσκεται σε απόσταση 1.100 χιλιομέτρων περίπου, από την εκκίνησή μας, και απεικονίζεται στον κύκλο «3» του πρώτου χάρτη. Ήδη έχουμε φτάσει στην Οδησσό, ή στο Ζάγκρεμπ ή στην Ρώμη ή στην Τρίπολη της Λιβύης, η οποία φανταζόμαστε ότι συνδέεται οδικώς με την Αθήνα, ανάλογα με την αρχική μας κατεύθυνση. Είναι και αυτός ένα κέρμα των 2 €.
Μέχρι τώρα ύστερα από ένα ταξίδι 10 ωρών, χωρίς καμία στάση, έχουμε συναντήσει τα τρία πρώτα αστέρια. Απαιτείται μία διακοπή ώστε να συνεχίσουμε το δύσκολο, όπως φαίνεται, ταξίδι μας.
Ημέρα δεύτερη.
Ξεκινάει η δεύτερη ημέρα του «ταξιδιού» μας. Σήμερα απαιτείται μεγάλη υπομονή αφού αρχικά θα ταξιδέψουμε 4 συνεχόμενες ώρες για να συναντήσουμε το επόμενο αστέρι, τον Αλτάιρ. Ο Αλτάιρ (Altair) είναι το ιδιαίτερο όνομα του αστέρα Άλφα του Αετού (alpha Aquilae, a Aql). Το όνομα σημαίνει ο ιπτάμενος αετός, καθώς ήταν μέλος ενός μικρού αρχαίου αραβικού αστερισμού με αυτό το όνομα που περιλαμβάνει επίσης το β Αετού και το γ Αετού. Ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στα λατινικά ως Vultur Volans. Επίσης ο αστέρας φέρει το όνομα 53 Αετού (ονομασία κατά Τζον Φλάμστηντ). Είναι το λαμπρότερο και εγγύτερο άστρο του αστερισμού. Ανήκει στο θερινό τρίγωνο μαζί με το Ντενέμπ και το Βέγα. Το κύριο χαρακτηριστικό του Αλτάιρ είναι η ταχεία περιστροφή του, 286 χλμ/δευτερόλεπτο. Βρίσκεται σε απόσταση 1.520 χιλιόμετρα από τον Ήλιο και απεικονίζεται στο ίχνος του κύκλου «4» του δεύτερου χάρτη. Αναλογικά, στο ταξίδι μας, πρέπει να έχουμε φτάσει από την Αθήνα στην Πράγα της Τσεχίας ή στο μακρινό Ερζερούμ της Ανατολίας ή στις Κάννες της Νότιας Γαλλίας. Το μέγεθός του είναι το τυπικό μέγεθος ενός κέρματος.
Ύστερα από άλλα 600 περίπου χιλιόμετρα, δηλαδή άλλες 5 ώρες ταξίδι, θα συναντήσουμε τον Φομαλχούτ ή Φομαλχώ γαλλιστί, επίσης σε μέγεθος ενός κέρματος. Είναι ο Άλφα του Νότιου Ιχθύος εξαιτίας της ονομασίας του αστερισμού του Νότιου Ιχθύ στον οποίο ανήκει. Ο Νότιος Ιχθύς (Piscis Austrinus, PsA) είναι αστερισμός που εντοπίστηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με 5 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Υδροχόος, Αιγόκερως, Μικροσκόπιον, Γερανός και Γλύπτης. Η ονομασία Φομαλχούτ ή Φομαλώ, έχει αραβική ετυμολογία. Έχει φαινόμενο μέγεθος 1,16 είναι ο κατά πολύ φωτεινότερος όλων των αστέρων του αστερισμού και ξεχωρίζει σε όλη την περιοχή εκείνη του ουρανού. Η θέση του είναι στο ίχνος του κύκλου «5» στον δεύτερο χάρτη.
Τετρακόσια (400) χιλιόμετρα πιο μακριά και ύστερα από μία διαδρομή 3,5 ωρών συναντούμε τον Βέγα, που όπως και οι δύο προηγούμενοι αστέρες έχει μέγεθος όσο ένα τυπικό κέρμα. Βέγας, διεθνώς Vega, είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα Άλφα του αστερισμού Λύρα. Είναι ο φωτεινότερος αστέρας της Λύρας και ο δεύτερος σε φωτεινότητα ολόκληρου του βόρειου ημισφαιρίου της ουράνιας σφαίρας με τον Αρκτούρο και πέμπτος λαμπρότερος σε όλη την ουράνια σφαίρα. Βρίσκεται σε απόσταση μόλις 25 ετών φωτός ενώ, μαζί με τον Σείριο και τον Αρκτούρο είναι τα λαμπρότερα αστέρια στη γειτονιά του Ήλιου. Ο Βέγας είναι ένας από τους καλύτερα μελετημένους αστέρες μετά τον Ήλιο. Ο Βέγας θα είναι ο βόρειος πολικός αστέρας σε 13.727 χρόνια, όταν η απόκλισή του θα είναι +86°14′, όπως ήταν και το 12.000 π.Χ. λόγω της μεταπτώσεως των ισημεριών. Ο Βέγας ήταν το πρώτο άστρο μετά τον Ήλιο που φωτογραφήθηκε και το πρώτο του οποίο το φάσμα καταγράφηκε. Είναι εύκολα ορατός τα καλοκαιρινά βράδια μέχρι και τον Νοέμβριο, περνά από το ζενίθ στην κεντρική Ελλάδα και αποτελεί τη βορειοδυτική κορυφή του λεγόμενου «Θερινού Τριγώνου» και τον φωτεινότερο αστέρα του τριγώνου αυτού (οι άλλοι αστέρες είναι ο Ντενέμπ και ο Αλτάιρ). Για να τον συναντήσουμε πρέπει να φτάσουμε στο Λονδίνο ή στην Στοκχόλμη ή στην Τεχεράνη πολύ κοντά στην πρωτεύουσα του Σουδάν το Χαρτούμ. Η θέση του Βέγα είναι στο ίχνος του κύκλου «6» στον δεύτερο χάρτη.
Την σημερινή δεύτερη ημέρα ταξιδέψαμε 12,5 ώρες χωρίς καμία στάση. Καταφέραμε να συναντήσουμε τα τρία επόμενα αστέρια. Μετά την δεύτερη, αναγκαία, διακοπή θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας. Προσοχή: τα πράγματα θα δυσκολέψουν αρκετά…
Ημέρα τρίτη.
Τρίτη ημέρα. Οπλιζόμαστε με ακόμα περισσότερη υπομονή αλλά μέσα μας υπερισχύει η περιέργεια. Ταξιδεύουμε μέσα στο απόλυτο τίποτα για άλλες 8,5 ώρες ώστε να καλύψουμε τα 1.000 χιλιόμετρα που μάς χωρίζουν από το επόμενο αστέρι που είναι ο Αρκτούρος ή Άλφα του Βοώτη. Είναι γνωστός με το όνομα αυτό από την αρχαιότητα, αλλά συχνά από κοινού με τη Μεγάλη Άρκτο. Οι αναφορές ποικίλλουν: Από την κακή αστρολογική επίδραση του «δεινού Αρκτούροιο» του Αράτου και το «horridum sidus» του Πλινίου, μέχρι το Δημοσθένη στο λόγο του κατά Λακρίτου (341 π.Χ), όπου αναφέρεται ότι ένα πλοίο που ταξίδευε στο Βορυσθένη (Δνείπερο) και την Κριμαία θα είχε ειδικό τόκο 22,5% στο γραμμάτιο που είχε υπογραφεί αν έφθανε στο Βόσπορο «πριν τον Αρκτούρο», δηλαδή πριν την «εώα επιτολή» του, περί τα μέσα Σεπτεμβρίου, αλλιώς 30%. Ο Βιργίλιος δύο φορές υπαινίσσεται τη δυσμενή του επίδραση στις αγροτικές εργασίες στον πρώτο τόμο των Γεωργικών του, και άλλοι σύγχρονοί του συγγραφείς επιβεβαίωναν τη «θυελλώδη» του φήμη. Σε κτυπητή αντίθεση, οι Πολυνήσιοι θαλασσινοί γνώριζαν τον Αρκτούρο από τους προϊστορικούς χρόνους ως Hokulea, το «άστρο της χαράς», πολύ χρήσιμο αφού περνά από το ζενίθ στη Χαβάη, όπως και ο Σείριος περνά από το ζενίθ στην Ταϊτή. Ο Ιπποκράτης γύρω στο 460 π.Χ. τονίζει την επίδρασή του στο ανθρώπινο σώμα. Ο Αρκτούρος έχει ταυτισθεί παραδοσιακά στις αγγλικές μεταφράσεις της Βίβλου με τον αστέρα «Έσπερο» που αναφέρεται στο βιβλίο Ιώβ της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά πιθανότατα και εδώ υπονοείται η Μεγάλη Άρκτος. Ο Αρκτούρος είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας, ερυθρός γίγαντας με ιδιότυπο φάσμα (Κ1,5IIIpe) που περιέχει πολλές φασματικές γραμμές εκπομπής. Πλησιάζει το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 5,2 χλμ/δευτερόλεπτο, αλλά η συνολική του σχετική ταχύτητα ως προς αυτό είναι πολύ μεγαλύτερη, 122 χλμ/δευτερόλεπτο. Ο Αρκτούρος μεταβάλλει το μέγεθός του κατά 0,04 μεγέθη κάθε 8 ημέρες εξαιτίας αναπάλσεων της επιφάνειάς του. Είναι ένα κοινό φαινόμενο για τους ερυθρούς γίγαντες. Είναι χαρακτηριστικό ότι όσο πιο κόκκινο το άστρο, τόσο πιο έντονες οι αναπάλσεις. Ο Αρκτούρος όμως είναι πορτοκαλί και είναι στο όριο μεταβλητότητας και σταθερότητας. Επειδή η μάζα του είναι παρόμοια της ηλιακής, ο Αρκτούρος μάς δείχνει πώς περίπου θα μοιάζει ο Ήλιος όταν γεράσει. Είναι 110 φορές λαμπρότερος από τον σημερινό Ήλιο (απόλυτο μέγεθος -0,38) και 180 φορές στο υπέρυθρο. Αυτό οφείλεται στις μεγάλες του διαστάσεις, αφού η έκταση της επιφάνειάς του είναι 253 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του Ηλίου μας. Ο Αρκτούρος έχει 27 φορές μεγαλύτερη ακτίνα από τον Ήλιο. Η θερμοκρασία της επιφάνειάς του είναι 4300°C, που είναι υψηλή τιμή για ερυθρό γίγαντα. Για να συναντήσουμε τον Αρκτούρο πρέπει να φτάσουμε στο βορειότερο άκρο της Σουηδίας ή στο Μπαϊκονούρ του Καζακστάν ή στο Τζιμπουτί ή κοντά στα Κανάρια νησιά (ίχνος του κύκλου «7» στον τρίτο χάρτη). Ο Αρκτούρος δεν είναι όπως οι προηγούμενοι αστέρες αφού έχει το μέγεθος μίας μπάλας του μπάσκετ. Για σκεφτείτε: Διανύσαμε 1.000 χιλιόμετρα για να συναντήσουμε ένα αντικείμενο τόσο μεγάλο όσο μία μπάλα του μπάσκετ! Τι μοναξιά, ε; Πόσο κενό μπόρεσε να δημιουργήσει η φύση;
Αναγνωρίζω ότι το σημερινό ταξίδι, έστω μέχρι εδώ, ήταν αρκετά κουραστικό. Διανύσαμε 1.000 χιλιόμετρα «δαπανώντας» 8,5 ώρες για να συναντήσουμε …μία μπάλα του μπάσκετ. Να όμως που η φύση μάς επιφυλάσσει μία ευχάριστη έκπληξη. Μαζί με τον Αρκτούρο θα συναντήσουμε ακόμα ένα αστέρι, τον Πολυδεύκη. Δεν θα δυσκολευτούμε πολύ να τον εντοπίσουμε αφού έχει το μέγεθος ενός πορτοκαλιού. «Πολυδεύκης» είναι το ιδιαίτερο όνομα του φωτεινότερου αστέρα στον αστερισμό Δίδυμοι, του Βήτα των Διδύμων (beta Geminorum, β Gem). Το όνομα αυτό (στα λατινικά Pollux) προέρχεται από την αρχαία ελληνική μυθολογία, και συγκεκριμένα από τον ένα από τους δύο Διόσκουρους, γιους του Δία. Ο άλλος, ο Κάστορας, έδωσε το όνομά του στον άλλο φωτεινό αστέρα του αστερισμού (τον άλφα), και οι δύο μαζί την επωνυμία «Δίδυμοι» σε ολόκληρο τον αστερισμό. Στον Οβίδιο, ο αστέρας Πολυδεύκης (ή Πολυδευκής) απαντάται ως Pugil. Ο Πολυδεύκης διαθέτει ένα εξωηλιακό πλανήτη, που περιφέρεται περί αυτόν μία φορά κάθε 589,64 γήινες ημέρες σε σχεδόν κυκλική τροχιά ακτίνας 245 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Η μάζα αυτού του πλανήτη εκτιμάται σε 2,3 φορές τη μάζα του πλανήτη Δία. Η αρχική ανακάλυψη έγινε το 1993 και επιβεβαιώθηκε το 2006. Ο ίδιος ο αστέρας είναι κίτρινος-πορτοκαλί γίγαντας, πιθανότατα ελαφρώς μεταβλητός. Περιστρέφεται αργότερα από ό,τι ο Ήλιος γύρω από τον άξονά του, μία φορά κάθε 38 ημέρες.
Σε 500 χιλιόμετρα, δηλαδή ύστερα από ένα ταξίδι 4 ωρών και κάτι, συναντούμε τον αστέρα Αίγα ή Άλφα του Ηνιόχου. Έχει μέγεθος περίπου όσο και ο Πολυδεύκης, δηλαδή όσο ένα πορτοκάλι. Η Αίγα, γνωστή διεθνώς με τη λατινική ονομασία Capella, είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό Ηνίοχο γι’ αυτό και η ονομασία Άλφα του Ηνιόχου (alpha Aurigae, α Aur). Κυριαρχεί ψηλά στον χειμερινό ουρανό του βόρειου ημισφαιρίου, προς τα βόρεια όπως φαίνεται από την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα αποτελείται από τέσσερα άστρα, δύο κίτρινους γίγαντες και δύο ερυθρούς νάνους. Είναι ο έκτος σε φωτεινότητα απλανής αστέρας ολόκληρου του νυκτερινού ουρανού (αν το σύστημα υπολογιστεί ως ένα άστρο) και ο βορειότερος έντονα φωτεινός αστέρας. Η Αίγα αποτελεί πηγή ακτίνων Χ, πιθανότατα εξαιτίας επιφανειακής μαγνητικής δραστηριότητας στον ένα αστέρα του κύριου ζεύγους. Είναι φτωχότερη από τον Ήλιο κατά 60% σε «μέταλλα» (όλα τα άλλα στοιχεία εκτός από το υδρογόνο και το ήλιο). Υπήρξε το πρώτο διπλό σύστημα που απεικονίσθηκε με τη χρήση οπτικού αστρονομικού συμβολόμετρου, από το Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope (COAST) το 1995. Την Αίγα θα συναντήσουμε στην Τασκένδη ή στα βόρεια σύνορα της Λ.Δ. του Κογκό ή στην Ντάχλα της Δυτικής Σαχάρας (ίχνος του κύκλου «8» στον τρίτο χάρτη).
Αν οι αντοχές μας το επιτρέπουν, συνεχίζουμε για άλλα 300 χιλιόμετρα ώστε, ύστερα από 2,5 ώρες, να φτάσουμε στον Κάστορα. Με το ιδιαίτερο όνομα Κάστορας είναι γνωστός ο αστέρας Άλφα των Διδύμων (Alpha Geminorum, α Gem). Παρότι φέρει το διακριτικό «Άλφα», είναι ο δεύτερος φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού μετά τον Πολυδεύκη, ο οποίος είναι 1,5 φορά φωτεινότερος από τον Κάστορα, όπως φαίνεται από τη Γη. Το όνομά του (και στα λατινικά Castor), χρησιμοποιούμενο για αιώνες, προέρχεται από την αρχαία ελληνική μυθολογία, και συγκεκριμένα από τον ένα από τους δύο Διόσκουρους, γιους του Δία. Τον Πολυδεύκη, που έδωσε το όνομά του στον άλλο φωτεινό αστέρα του αστερισμού, ήδη τον έχουμε συναντήσει. Μαζί και οι δύο έδωσαν την επωνυμία «Δίδυμοι» σε ολόκληρο τον αστερισμό. Ο Κάστορας είναι μικρών διαστάσεων, αυτών του ενός κέρματος. Τον Κάστορα θα συναντήσουμε στα βάθη του Καζακστάν ή στην Καμπάλα της Ουγκάντα ή στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας (ίχνος του κύκλου «9» στον τρίτο χάρτη).
Στο τέλος της τρίτης ημέρας νιώθουμε επιεικώς εξουθενωμένοι. Δεν είναι εύκολα τα 1.800 χιλιόμετρα που καλύψαμε, όπως δεν είναι εύκολες οι 15 ώρες του ταξιδιού. Η αποζημίωση ωστόσο που λάβαμε από την φύση δεν είναι αμελητέα: συναντήσαμε τέσσερα αστέρια, ένα εκ των οποίων (ο Αρκτούρος) είναι από τα μεγαλύτερα που βλέπουμε από τον πλανήτη μας.
Δυστυχώς πλησιάζουμε στα ανθρώπινα όριά μας. Γιατί; Διότι οι αποστάσεις αρχίζουν να μεγεθύνονται σοβαρά. Αν δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό το αχανές του Σύμπαντος, θα γίνει τώρα και μάλιστα με μία βίαιη και μη διαπραγματεύσιμη επιλογή του. Προσοχή λοιπόν: τα πράγματα θα δυσκολέψουν αρκετά…
Ημέρα τέταρτη.
Απαιτούνται κάτι περισσότερο από 18 ( ! ) ώρες για να αντικρίσουμε τον επόμενο αστέρα, τον Αλδεβαράν. Βρίσκεται σε απόσταση 2.200 χιλιομέτρων από την προηγούμενη «συνάντησή» μας, τον Κάστορα. Ο Αλδεβαράν (ή Αλντεμπαράν, Aldebaran) είναι η ιδιαίτερη ονομασία, προερχόμενη από τους Άραβες, του αστέρα Άλφα του Ταύρου, ενώ η αρχαία ονομασία αυτού από τους Έλληνες ήταν «νότιος οφθαλμός του Ταύρου». Στην Ελλάδα ονομάζεται σήμερα και Λαμπαδίας. Έχει διάμετρο περίπου 40 φορές μεγαλύτερη του Ηλίου, κι αν τον βάζαμε στη θέση του, θα έφτανε περίπου στο μέσο της απόστασης μέχρι τον πλανήτη Ερμή, και, καθώς έχει 150 φορές τη λαμπρότητα του Ήλιου, θα έκανε τη ζωή πάνω στη Γη αδύνατη. Ο Αλδεβαράν στο μοντέλο μας έχει διάμετρο 60 εκατοστών, επομένως είναι εύκολα εντοπίσιμος στο δρόμο μας. Για να γίνει αυτή η συνάντηση πρέπει να βρεθούμε στην πρωτεύουσα της Μογγολίας, το Ουλάν Μπατόρ, ή στο Μπαγκλαντές ή στην Ζιμάμπουε ή κοντά στο Κεμπέκ και στο Μόντρεαλ του Καναδά!
1.500 χιλιόμετρα μακριά, δηλαδή ύστερα από μία διαδρομή 12,5 ωρών, βρίσκονται δύο αστέρια: ο Αχερνάρ και ο Βασιλίσκος. Ο Αχερνάρ είναι στο μέγεθος ενός πεπονιού ενώ ο Βασιλίσκος μάς επαναφέρει στο μέγεθος των κερμάτων. Ο Αχερνάρ είναι ο αστέρας Άλφα του Ηριδανού, ο alpha Eridani (α Eri). Είναι ο φωτεινότερος στον αστερισμό αυτό και ο δέκατος σε φωτεινότητα απλανής αστέρας ολόκληρου του νυκτερινού ουρανού. Βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του Ηριδανού, και για τον λόγο αυτό είναι αόρατος από την Ελλάδα, όπως και από το μεγαλύτερο μέρος του βόρειου ημισφαιρίου της Γης. Από το νότιο ημισφαίριο, ωστόσο, ξεχωρίζει ιδιαίτερα, καθώς είναι ψηλά στον νυκτερινό ουρανό τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, όταν οι άλλοι λαμπροί νότιοι αστέρες βρίσκονται χαμηλά στον ορίζοντα. Ο Βασιλίσκος, γνωστός διεθνώς με τη λατινική ονομασία Regulus, είναι ο φωτεινότερος αστέρας αστερισμό Λέοντα. Είναι ο Άλφα του Λέοντος, ένας από τους φωτεινότερους στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Πρέπει να φτάσουμε στην εξωτική Ταϊλάνδη ή στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής ή ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και την Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ!
Ημέρα …..
Πόσο μικρή είναι η Γη μας! Πόσο περιορισμένα είναι τα όριά μας! Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσει κάποιος την αδυναμία μας να πάμε ακόμα πιο πέρα στο γειτονικά μας Σύμπαν. Γιατί; Ιδού:
Αμέσως μετά τον Βασιλίσκο, το τελευταίο αστέρι που συναντήσαμε, πρέπει να απομακρυνθούμε πάρα πολύ μέχρι το επόμενο. Πρόκειται για μία απόσταση 12.000 χιλιομέτρων που απαιτεί ένα ταξίδι 100 ( ! ) ωρών με το «αυτοκίνητό» μας. Ακόμα και ένα συμβατικό αεροπλάνο θα χρειαζόταν 12 ώρες, τουλάχιστον, για να μάς μεταφέρει στον Μπελατρίξ. Γι’ αυτό επιλέγουμε να αναφερθούμε στα αστέρια – γίγαντες που αντικρίζουμε από την Γη.
Πιο κοντά από αυτά τα θηριώδη αστέρια είναι ο Μπετελγκέζ (Betelgeuse) ή εξελληνισμένα Βετελγόζης. Είναι το ιδιαίτερο όνομα του παλλόμενου υπεργίγαντα Άλφα του Ωρίωνος (alpha Orionis, α Ori). Είναι το ένατο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 640 ετών φωτός. Αν και φέρει το γράμμα Άλφα, ο λαμπρότερος αστέρας του Ωρίωνα είναι ο Ρίγκελ και όχι ο Μπετελγκέζ. Έχει χαρακτηριστεί ως ερυθρός υπεργίγαντας, είναι ένας από τους μεγαλύτερους και λαμπρότερους αστέρες του ουρανού. Αν και ο Μπετελγκέζ έχει ηλικία μόνο 10 εκατομμυρίων ετών, η μεγάλη μάζα του έχει οδηγήσει στη γρήγορη εξέλιξή του και πιστεύεται ότι μέσα στις αμέσως επόμενες χιλιετίες θα εκραγεί ως υπερκαινοφανής αστέρας. Από την προηγούμενη «στάση» μας πρέπει να μετακινηθούμε κατά 20.000 χιλιόμετρα για να τον συναντήσουμε. Οι διαστάσεις του είναι γιγαντιαίες! Η διάμετρός του είναι τόσο μεγάλη που αν βρισκόταν στο κέντρο του Ηλιακού Συστήματος, η επιφάνειά του θα έφτανε μέχρι την τροχιά του Δία, «καταπίνοντας» όλους τους εσωτερικούς πλανήτες. Η διάμετρός του είναι περίπου 1180 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου.
Ο Αντάρης, γνωστός και διεθνώς ως Antares, είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό Σκορπιός. Είναι ο Άλφα του Σκορπιού, και ένας από τους φωτεινότερους στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού, ο 15ος ή 16ος σε φωτεινότητα απλανής ολόκληρης της ουράνιας σφαίρας. Το όνομα προέρχεται από τη Σύνταξιν («Αλμαγέστη») του Πτολεμαίου και γενικώς ετυμολογείται από τις λέξεις «αντί» και «Άρης», δηλαδή «αντικαταστάτης του Άρη» ή «αντίζηλος του Άρη», μία αναφορά στο παρόμοιο χρώμα και φαινόμενο μέγεθος των δύο ουράνιων σωμάτων. Ο Αντάρης είναι διπλός αστέρας, με ένα «σμαραγδί πράσινο» (κατά τον Allen) συνοδό πέμπτου μεγέθους, τον Αντάρη B. Ο κύριος αστέρας είναι ένας εξελιγμένος ερυθρός υπεργίγαντας αστέρας με διάμετρο 800 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής ή 1,114,000,000 χλμ., δηλαδή ο όγκος του είναι 340 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Ήλιου. Ο Αντάρης βρίσκεται 2.000 χιλιόμετρα μετά τον Μπετελγκέζ.
Ρίγκελ είναι το ιδιαίτερο όνομα του φωτεινότερου αστέρα στον αστερισμό του Ωρίωνα, του Βήτα του Ωρίωνος (beta Orionis, β Ori). Διακρίνεται εύκολα από την Ελλάδα με γυμνό μάτι τις νύχτες του χειμώνα. Είναι ο έβδομος φωτεινότερος απλανής αστέρας στον γήινο ουρανό. Το όνομα αυτό (διεθνώς Rigel) προέρχεται από την αραβική φράση Rijl Jauzah al Yusra, που σημαίνει «το αριστερό πόδι του κεντρικού» ή του γίγαντα, όπως ονόμαζαν τον Ωρίωνα. Ο Ρίγκελ είναι πολύ μεγάλος αστέρας. Θα τον αντιληφθούμε λόγω του ότι εμφανίζεται μπροστά μας σαν μία μπάλα από χρυσά στάχυα με διάμετρο 1 περίπου μέτρο. Η επιφανειακή θερμοκρασία του Ρίγκελ είναι 11.000 oC, η μάζα του εκτιμάται ότι είναι 17 φορές μεγαλύτερη της μάζας του Ήλιου και η διάμετρός του 70 φορές μεγαλύτερη, επομένως ο όγκος του είναι 340 χιλιάδες φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Ήλιου. Λάμπει 66.000 φορές εντονότερα από τον Ήλιο. Ο Ρίγκελ βρίσκεται 86.000 χιλιόμετρα, στο μοντέλο που χρησιμοποιήσαμε, από την Γη. Η απόστασή του, δηλαδή, έχει μήκος 2 φορές την περιφέρεια της Γης!
Τέλος υπάρχει ο Ντενέμπ (Deneb). Είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό του Κύκνου, ο Άλφα του Κύκνου, που σηματοδοτεί την ουρά του αστερισμού. Είναι εύκολα ορατός τα καλοκαιρινά βράδια μέχρι και τον Νοέμβριο, περνά από το ζενίθ στη βόρεια Ελλάδα και αποτελεί τη βορειοανατολική κορυφή του λεγόμενου «Θερινού Τριγώνου». Είναι ο 19ος σε φωτεινότητα αστέρας ολόκληρου του νυκτερινού ουρανού. Η μάζα του Ντενέμπ εκτιμάται περίπου 25 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Ήλιου. Ο Ντενέμπ είναι ένας κυανός υπεργίγαντας, πράγμα που σημαίνει ότι η ζωή του θα είναι πολύ συντομότερη εκείνης του Ήλιου μας και πιθανότατα θα εκραγεί ως υπερκαινοφανής αστέρας σε λίγα εκατομμύρια χρόνια. Ήδη έχει σταματήσει η σύντηξη υδρογόνου σε ήλιο (He) στην κεντρική του περιοχή. Ο θηριώδης αστρικός άνεμος του Ντενέμπ του προκαλεί απώλεια μάζας με 100 χιλιάδες φορές ταχύτερο ρυθμό από ό,τι ο ηλιακός άνεμος στον Ήλιο: 50 τρισεκατομμύρια τόνους ανά δευτερόλεπτο έναντι 500 εκατομμυρίων τόνων στον Ήλιο. Τον θηριώδη Ντενέμπ θα εντοπίσουμε εύκολα αφού η διάμετρός του είναι περίπου 3 μέτρα.
………….
Κάπου εδώ τελειώνουμε. Το «ταξίδι» σε περίπου 15 αστέρια, που βλέπουμε από την Γη, ολοκληρώθηκε.
Είναι ένα ταξίδι εικονικό, ένα ταξίδι φαντασίας. Δεν θα το πραγματοποιήσουμε, τουλάχιστον τα επόμενα χρόνια, αλλά δεν έχει σημασία. Η ανθρώπινη γνώση συγκέντρωσε πλούσιο υλικό ώστε να μπορεί να τροφοδοτήσει το «παραμύθι» αυτής της περιπέτειας.
Αν αναλογιστούμε ότι όλα τα αστέρια στο Σύμπαν είναι μερικά εξάκις εκατομμύρια, θα αντιληφθούμε ότι ακόμα και αν πραγματοποιούσαμε το ταξίδι που κάναμε, δεν θα βλέπαμε κάποιο ουσιαστικό κομμάτι αυτών των αντικειμένων, ε;
Δεν πειράζει. Να είμαστε καλά και να έχουμε όρεξη και για άλλα τέτοια ταξίδια. Η ανθρώπινη σκέψη δεν φυλακίζεται όπως τα όνειρά μας δεν περιορίζονται…
Σύγκριση άστρων: από το πολύ μικρό στο απείρως μεγάλο…