Τον έχουμε υμνήσει, τον έχουμε τραγουδήσει, τον έχουμε αναγάγει σε συνώνυμο και ταυτόσημο με τη βεβαιότητα της ημέρας! Δικαίως, βέβαια, δεδομένου ότι «ημέρα» σημαίνει «φως», σημαίνει «βλέπω», ενώ η απουσία του επιφέρει σκοτάδι, δηλαδή «φοβάμαι»…
Τον τραγουδήσαμε στο «Ήλιε ήλιε αρχηγέ» του Διονύση Σαββόπουλου από το Φορτηγό του, στο «Βρε, μου λέει ο ήλιος καλημέρα» του Κώστα Χατζή, στο «Καλημέρα, ήλιε» και «Ήλιε μου σε παρακαλώ» του Μάνου Λοΐζου, στο «Χασάπικο ΄40» (Ήλιε μου, βασιλιά μου) του Μάνου Χατζηδάκη, στο «Under The Same Sun» των Scorpions και πολλά – πολλά άλλα…
Ο Ήλιος μας, ο Πατέρας μας, το αστέρι της ημέρας…
Η σημασία του στην εξέλιξη και την διατήρηση της ζωής στη Γη είναι καίρια, καθώς με τη θεμελιώδη διαδικασία της φωτοσύνθεσης προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών, και διατηρεί την επιφανειακή θερμοκρασία της Γης σε ανεκτά για τη ζωή επίπεδα, καθώς επίσης και προκαλεί τα μετεωρολογικά φαινόμενα. Η σημασία του ήταν γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια, με αποτέλεσμα να λατρεύεται ως θεότητα. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, κατά τον Όμηρο και τον Ησίοδο, ήταν γιος του Τιτάνα Υπερίωνα. Φοίβος, φωτοβόλος δηλαδή, ήταν η προσωνυμία του Ήλιου, η ίδια με του θεού Απόλλωνα. Κατά την εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, οι ηλιακές ιδιότητες αποδόθηκαν στον θεό Απόλλωνα.
Ο Ήλιος είναι το αστέρι του ηλιακού μας συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Είναι σχεδόν μια τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα (109 φορές μεγαλύτερη από τη Γη), και η μάζα του (2×10^30 κιλά) αποτελεί το 99.86% της μάζας του ηλιακού συστήματος. Η φωτεινότητά του είναι τέτοια, ώστε κατά την διάρκεια της ημέρας να μην επιτρέπει σε άλλα ουράνια σώματα να εμφανίζονται (με εξαίρεση τη Σελήνη και σπανιότερα την Αφροδίτη), φαινόμενο που οφείλεται στην έντονη διάχυση του φωτός του. Είναι το πλησιέστερο στη Γη αστέρι, σε απόσταση 149,6 εκατομμυρίων χιλιομέτρων (ορίζεται ως 1 Αστρονομική Μονάδα, 1 ΑΜ). Πρόκειται για έναν «κίτρινο νάνο» που βρίσκεται στην κύρια ακολουθία, με φασματικό τύπο G2V. Ο φασματικός τύπος G2 υποδεικνύει ότι η επιφανειακή θερμοκρασία του είναι περίπου 5.500 βαθμοί Κελσίου. Ο χρόνος ζωής ενός τέτοιου αστέρα είναι περί τα 10 δισεκατομμύρια έτη• η ηλικία του Ηλίου εκτιμάται στα 5 δισεκατομμύρια. Ακολουθεί μία τροχιά μέσα στον Γαλαξία σε μία απόσταση 25.000 με 28.000 έτη φωτός από το κέντρο του, ολοκληρώνοντας μία περιφορά σε περίπου 226 εκατομμύρια έτη (Κοσμικό έτος).
Ο Ήλιος είναι μία τεράστια σφαίρα από διάφορα αέρια όπου κυριαρχούν το υδρογόνο και το ήλιο. Η ποσότητα ενέργειας που παράγεται είναι αδιανόητη για τα επίγεια standards. Έχει προσδιοριστεί πως κάθε δευτερόλεπτο ο Ήλιος εκπέμπει τόση ενέργεια όση θα έδινε μια έκρηξη 4 δισεκατομμυρίων βομβών υδρογόνου των 100 μεγατόνων η κάθε μία! Και όλα αυτά για ένα μόνο δευτερόλεπτο, ενώ ο Ήλιος εκπέμπει εδώ και 5 δισεκατομμύρια χρόνια και θα συνεχίσει τουλάχιστον για άλλα τόσα. Κάθε δευτερόλεπτο περίπου 655 εκατομμύρια τόνοι υδρογόνου από τη μάζα του ήλιου μετατρέπονται σε 650 εκατομμύρια τόνους ηλίου, που συνεχίζουν να αποτελούν μάζα του Ήλιου. Από τη διαφορά αυτή 4,6 εκατομμύρια τόνοι, περίπου, μετατρέπονται σε ενέργεια. Η ύλη δηλαδή στην καρδιά των άστρων αποτελείται από μίγμα ελεύθερων πυρήνων και ελεύθερων ηλεκτρονίων. Επειδή το υδρογόνο είναι κύριο συστατικό των άστρων, αυτό σημαίνει πως το αστρικό πλάσμα αποτελείται κυρίως από ελεύθερα πρωτόνια που θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους για να σχηματίσουν το στοιχείο ήλιο. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Ήλιος είναι ένας τεράστιος θερμοπυρηνικός αντιδραστήρας που μετατρέπει το υδρογόνο σε ήλιο. Και μάλιστα στη διάρκεια αυτή της διαδικασίας σε κάθε δευτερόλεπτο μετατρέπει σε ενέργεια 4,6 εκατομμύρια τόνους από τη μάζα του. Με όρους ανθρώπινους, ο Ήλιος κάθε δευτερόλεπτο «αδυνατίζει» προκειμένου να δημιουργήσει και να προσφέρει την ενέργειά του. Παρόλο όμως που χάνει τόση μάζα, είναι τόσο το μέγεθός του ώστε να απιτούνται δισεκατομμύρια χρόνια για να χάσει μόλις το ένα εκατοστό της μάζας του. Όλα τα άστρα στον ουρανό ακτινοβολούν ενέργεια με τον ίδιο τρόπο έστω κι αν είναι μικρότερα, μεγαλύτερα ή θερμότερα.
Ο Ήλιος είναι ένα από τα 300 περίπου δισεκατομμύρια αστέρια του γαλαξία μας. Παρόλα αυτά, είναι ένας μοναχικός ταξιδευτής του Σύμπαντος, όπως όλα τα αστέρια, άλλωστε. Αν ο Ήλιος είχε το μέγεθος ενός κέρματος των δύο ευρώ το πλησιέστερο αστέρι βρίσκεται σε απόσταση 300 χλμ περίπου. Μπορούμε να πούμε, επομένως, ότι οι γαλαξίες είναι πρακτικά άδειοι! Η ζωή κάθε αστεριού δεν επηρεάζεται από τη ζωή των «γειτόνων» του. Αντιθέτως οι «κοινότητες» των αστέρων, οι γαλαξίες, είναι τόσο πυκνοί ώστε αν ένας γαλαξίας ήταν επίσης ένα κέρμα των δύο ευρώ ο πλησιέστερος γαλαξίας βρίσκεται σε απόσταση μόλις 50 εκατοστών. Επομένως έχουμε ένα Σύμπαν γεμάτο γαλαξίες, αλλά κάθε γαλαξίας είναι σχεδόν άδειος!
Τα αστέρια γεννώνται, ζουν και πεθαίνουν. Ο παράγοντας που καθορίζει και το «πότε» και το «πώς» θα πεθάνει ένα αστέρι είναι η μάζα του! Η μάζα του Ηλίου δεν είναι τέτοια ώστε να τον οδηγήσει σε κατάσταση καινοφανούς ή υπερκαινοφανούς (supernova). Ωστόσο εκτιμάται πως σε 4 με 5 δισεκατομμύρια έτη, με την εξάντληση των αποθεμάτων υδρογόνου και τη μεταστοιχείωσή τους σε ήλιο και κατόπιν σε βαρύτερα στοιχεία, θα αρχίσει να διαστέλλεται σχηματίζοντας έναν κόκκινο γίγαντα. Αυτό θα συμβεί διότι η πίεση από τη σύντηξη των βαρύτερων στοιχείων είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του υδρογόνου, έτσι για να εξισορροπηθεί με τη βαρύτητα θα μεγαλώσει ο όγκος του Ηλίου. Αν και είναι πιθανόν η έκταση του κόκκινου γίγαντα να περιέχει την τροχιά της Γης, πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν πως η διαδικασία επέκτασης σε κόκκινο γίγαντα θα προωθήσει τη Γη σε απομακρυσμένη τροχιά, αποτρέποντας την εξάχνωσή της. Μετά τη φάση του κόκκινου γίγαντα, ο Ήλιος θα γίνει ένας άσπρος νάνος, που θα περιβάλλεται από ένα πλανητικό νεφέλωμα, ο οποίος θα ψύχεται για τα επόμενα 5 δισεκατομμύρια έτη.
…………….
Σε κάθε περίπτωση είναι πάρα πολύ νωρίς να τον «μοιρολογούμε». Αμέτρητες γενεές απογόνων μας θα τον χαρούν και θα τον τραγουδήσουν, όπως έκαναν οι πρόγονοί μας και όπως κάνουμε κι εμείς. Όλες αυτές τις γενεές προικοδοτούμε με τους θρύλους του παρελθόντος, τα τραγούδια και τα ποιήματά μας. Στα δικά μας τα μέτρα, τα μέτρα του ανθρώπου, όσο κι αν θέλουμε να απευθυνθούμε σε αυτόν τον ακάματο τροφοδότη Ζωής, ευχαριστώντας τον, τα πράγματα είναι δύσκολα. Άλλωστε δεν μας «ακούει», ούτε μας «βλέπει»… Η μοναδική αποστολή του είναι να προσφέρει. Να προσφέρει και να συρρικνώνεται, να «λειώνει» όπως το κερί.
Ίσως το μόνο που μπορούμε να του απευθύνουμε, μόνο και μόνο για να καλύψουμε την γήινη «υποχρέωση» απέναντί του, είναι να θυμηθούμε κάποια ποιήματα που του αφιερώθηκαν.
Του Νικηφόρου Βρεττάκου:
«δίχως ήλιο αν μας καλεί η ημέρα, πού είναι ο κόσμος;»
Του Οδυσσέα Ελύτη:
«Ο ήλιος , ο ηλιάτορας, ο πετροπαιχνιδιάτορας.
Λίγο το στόμα του άνοιξε κι ευθύς εμύρισε άνοιξη.»
«Έτσι συχνά όταν μιλώ για τον Ήλιο
μπερδεύεται στη γλώσσα μου ένα μεγάλο κατακκόκινο τριαντάφυλλο,
αλλά δεν μου είναι βολετό να σωπάσω…»
Του Πάμπλο Νερούδα:
«Κορίτσι μου σαρακηνό και σβέλτο,
ο ΗΛΙΟΣ που δένει τους καρπούς,
που σφίγγει το στάρι μες στα στάχια,
που ακονίζει τον αθέρα του σίδερου,
έπλασε και το έκπαγλο κορμί σου και τα πάμφωτα μάτια σου,
έπλασε και το στόμα σου με το νερένιο χαμόγελο.
Σκοτεινός, νυχτερινός ο ήλιος νανουρίζεται στους βοστρύχους
της αράπικης χαίτης σου, όταν ανοίγεις εσύ την αγκάλη σου.
Παίζεις με τον ήλιο σα να είναι ρυάκι που κυλάει
κι εκείνος σου αφήνει στα μάτια σου δυο σκούρους νερόλακκους.»
Αν κάποια/κάποιος επιθυμεί ένα στιχάκι, που θα του αφιερώναμε στο πολύ μακρινό θάνατό του, πάλι ο Οδυσσέας Ελύτης, με το «Μονόγραμμα» του, θα μας έβγαζε από τη δύσκολη θέση:
«Θα πενθώ πάντα / μ’ ακούς; / Για σένα μόνος στον παράδεισο…»