Το βραβευμένο θεατρικό έργο του Μάικλ Φρέιν: «Κοπεγχάγη» (Αβεβαιότητα και Συμπληρωματικότητα – Ένα μακρύ ταξίδι από τη Φυσική ως τον Άνθρωπο), παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 1998 για πρώτη φορά και αποτέλεσε αντικείμενο πολλών συζητήσεων στην κοινότητα των ιστορικών της επιστήμης. Είναι βασισμένο σε μια συνάντηση – γεγονός, ανάμεσα στους δύο από τους σημαντικότερους νομπελίστες φυσικούς όλων των εποχών, τον Γερμανό Βέρνερ Χάιζενμπεργκ και τον Δανό Νηλς Μπορ*μαζί με την γυναίκα του Μπορ, Μαργκρέτε (1890-1984).
Ο Φρέιν δημιούργησε μια φανταστική συζήτηση που πραγματοποιείται μετά τον θάνατό τους προσπαθώντας να δώσουν τέλος στις εκκρεμότητες σχετικά με το τι ακριβώς ειπώθηκε μεταξύ τους σε κείνη τη σύντομη συνάντησή τους το 1941 που απετέλεσε και το τέλος της προσωπικής τους σχέσης. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η περίφημη συνάντηση, ήταν αρνητικές μιας και έλαβε χώρα στην κατεχόμενη από τα γερμανικά στρατεύματα Κοπεγχάγη, ενώ οι Ναζί είχαν ήδη αρχίσει τις έρευνες για την κατασκευή της πυρηνικής βόμβας.
Το έργο θέτει ερωτήματα για την πορεία της επιστήμης και της πολιτικής σε σχέση με τις αλλαγές που επέφερε ο συνδυασμός τους στον κόσμο του 20ου αιώνα.
Στην Αθήνα το είδαμε πριν από μερικά χρόνια (το 2012 νομίζω) με μαθητές από το σχολείο. Στο τέλος προσκλήθηκα από τους συντελεστές της παράστασης (ηθοποιοί Ηρώ Μουκίου, Βασίλης Ρίσβας και Θοδωρής Αντωνιάδης) να παρουσιάσω μερικές σκέψεις σχετικές με το θέμα. Μεταξύ άλλων ανέφερα:
——————————–
Αποφάσισα να παρακολουθήσω την παράσταση για δύο λόγους:
1. Για να ξαναζήσω τον προβληματισμό των εμπλεκομένων επιστημόνων και
2. Για να εντοπίσω καλύτερα σε πόσα σημεία θα συναντούσε σοβαρά προβλήματα κατανόησης ένας θεατής, που δεν είναι εξοικειωμένος με τα προχωρημένα θέματα Φυσικής, τα οποία διαπραγματεύεται ο Μάικλ Φρέιν.
Σε σχέση με τον πρώτο λόγο, ομολογώ ότι στον αρχικό μου προβληματισμό, υπήρξε σοβαρή ανατροπή. Ανέκαθεν, αντιμετώπιζα με καχυποψία τη γνωστή, από χρόνια, στάση του Χάιζενμπεργκ στο υπό ανάπτυξη πυρηνικό πρόγραμμα της Ναζιστικής Γερμανίας. «Ένας επιστήμονας», υποστήριζα, «δεν δικαιολογείται να υπηρετεί ένα τέτοιο καθεστώς». Την ίδια άποψη έχω και τώρα, φυσικά.
Όμως ο θεατρικός Χάιζενμπεργκ δεν με έπεισε ότι έχει απόλυτο δίκιο, αλλά οπωσδήποτε κλόνισε σημαντικά την αρχική μου άποψη, πως η συμπεριφορά του ήταν απλά και μόνο αποτέλεσμα διάθεσης να υπηρετήσει το απάνθρωπο χιτλερικό καθεστώς. Ο ίδιος υποστήριξε αργότερα αυτό που και στην παράσταση αναφέρει, ότι δηλαδή «εμείς οι Φυσικοί πρέπει να ελέγξουμε την εξέλιξη σχετικά με την παραγωγή της πυρηνικής βόμβας, έτσι ώστε να μην την επιτρέψουμε». Ο Μπορ αμφισβήτησε τον ισχυρισμό του Χάιζενμπεργκ. Πίστευε ακράδαντα ότι η επίσκεψη στην κατεχόμενη Κοπεγχάγη έγινε αποκλειστικά και μόνο για να μπορέσει, ο Χάιζενμπεργκ, να αποσπάσει κάποια μυστικά. Μήπως όμως ο Χάιζενμπεργκ ήταν ειλικρινής;
Τα μυστικά, στα οποία αναφερόταν ο Μπορ, είχαν να κάνουν με την ουσία του προβλήματος:
• Πώς δημιουργείται η σχάση του πυρήνα;
• Γιατί το ουράνιο-238, ενώ υπάρχει στη φύση σε ποσοστό 99,3% δεν μας κάνει ενώ το απαραίτητο ουράνιο-235 είναι τόσο σπάνιο (μόλις το υπόλοιπο 0,7%);
• Πόση είναι η κρίσιμη μάζα του ραδιενεργού υλικού που πρέπει να τοποθετηθεί μέσα στην καρδιά της βόμβας, ώστε να καταστεί αποτελεσματική;
Επιστημονικά ερωτήματα πρώτης γραμμής για την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Ερωτήματα στα οποία οι ερευνητές φυσικοί προσπαθούσαν αρκετά χρόνια πριν να απαντήσουν. Ερωτήματα στα οποία, ούτε ο Μπορ, ούτε ο Χάιζενμπεργκ είχαν, την εποχή εκείνη, απαντήσεις. Πράγματι, η πρώτη ελεγχόμενη αλυσιδωτή σχάση επετεύχθη 15 μήνες μετά την επίσκεψη του Χάιζενμπεργκ στην Κοπεγχάγη, το Δεκέμβριο του 1942, από τον Ενρίκο Φέρμι στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Δυστυχώς όμως, η όλη προσπάθεια επιστημονικής έρευνας είχε ήδη τεθεί κάτω από τον έλεγχο και την πίεση άλλων έξω-επιστημονικών συμφερόντων διαφόρων στρατοκρατών, που είτε ανήκαν στη ναζιστική Γερμανία, είτε στην πέραν του Ατλαντικού αναδυόμενη υπερδύναμη, ήσαν στρατοκράτες!
Η απάντηση στα ερωτήματα του Χάιζενμπεργκ δεν περιορίζεται στα ουράνια 238 και 235, αλλά περνάει από την παραγωγή του ενδιάμεσου προϊόντος, του ραδιενεργού πλουτωνίου! Η θεατρική μυθοπλασία θέλει τον Μπορ να προβληματίζεται σχετικά με το συγκεκριμένο ενδεχόμενο. Ήταν έτσι ή μια τέτοια σκέψη είναι προϊόν του συγγραφέα Φρέιν και μόνο;
Όλα αυτά κάνουν αντιληπτό τον αρχικό μου προβληματισμό, που μπορεί να συνοψισθεί στο ερώτημα:
Πόσο εύκολο είναι να αποφανθούμε αν ο Χάιζενμπεργκ «ενέδωσε» ή όχι, όταν αγνοούμε την επιστημονική πραγματικότητα;
Στις επίμονες ερωτήσεις-απορίες των μαθητών μου, με τους οποίους παρακολουθήσαμε μαζί την παράσταση, η απάντησή μου ήταν:
Μη βιάζεστε να κρίνετε τον Χάιζενμπεργκ. Μελετήστε πρώτα τα επιστημονικά δεδομένα και ύστερα να ξαναδείτε την παρουσία του.
Ακριβώς για το λόγο αυτό αποφάσισα και απόψε να αναφερθώ περισσότερο σε θέματα που σχετίζονται με αυτή καθαυτή την επιστημονική έρευνα.
Πριν από 13,7 δις χρόνια ο «αφέτης» πάτησε τη σκανδάλη. Το γεγονός αυτό το αποκαλούμε Big Bang, και σήμερα αποτελεί την πλέον συμπαγή και αξιόπιστη επιστημονική θεωρία δημιουργίας του Σύμπαντος. Ό,τι αισθανόμαστε γύρω μας, λουλούδια, ζώα, χρώματα, ευωδιές και πάρα πολλά ακόμα, που δεν θα δούμε, δεν θα μυρίσουμε και δεν θα ακούσουμε ποτέ, δημιουργήθηκαν τότε. Η ενέργεια, σε απίστευτες ποσότητες αρχικά, άρχισε να υποχωρεί ποσοτικά και να δίνει τη θέση της σε ένα σχηματισμό, που σήμερα αποκαλείται ύλη. Η ύλη έχει πολλές αξιοσημείωτες ιδιότητες, αλλά μία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα: Οργανώνεται αενάως σε πολυπλοκότερες μορφές! Μία από αυτές, με ηλικία μόλις μερικών χιλιάδων ετών, έχει ήδη αναπτύξει μια ασύλληπτη ικανότητα: να διαθέτει τα προσόντα ώστε να ερμηνεύσει την ίδια τη δημιουργία της. Ονομάζεται Άνθρωπος.
Πραγματικά, σε ένα αχανές Σύμπαν με 5, περίπου, δις γαλαξίες, καθένας από τους οποίους αποτελείται από 400 δις αστέρια, ένα αστέρι, ο Ήλιος μας, έκανε τα πάντα ώστε σε ένα ασήμαντο πλανήτη να ευνοηθεί το φαινόμενο ανάπτυξης και εξέλιξης της Ζωής. Το νοήμον ον «άνθρωπος» διαθέτει έναν πολύπλοκο εγκέφαλο, τη λειτουργία του οποίου δεν έχουμε αποκωδικοποιήσει ακόμα, αλλά γνωρίζουμε ότι διαθέτει το χαρακτηριστικό της αναζήτησης. Θέτει ερωτήματα αναζητώντας απαντήσεις. Προσπαθεί να βρει τα «διότι» στα «γιατί;». Αντιμετωπίζει τη φύση σαν ένα σύνολο από καλά κρυμμένα μυστικά, τα οποία επιζητά να αποκαλύψει. Το σύνολο των επιβεβαιωμένων απαντήσεων το ονομάζουμε Επιστήμη. Αν τα ερωτήματα και οι απαντήσεις σχετίζονται με τη λειτουργία του Φυσικού Κόσμου, τότε αναφερόμαστε στη Φυσική.
Η Φυσική έχει τους δικούς της νόμους, τους δικούς της πρωτεργάτες και τις δικές της ιστορικές στιγμές. Μέχρι την αυγή του 20ου αιώνα οι άνθρωποι έζησαν δύο τέτοιες ιστορικές στιγμές, δύο μεγάλες ανατροπές σχετικές με τον τρόπο που κατανοούμε τη φύση. Η πρώτη ήταν όταν οι Αρχαίοι Έλληνες ανέτρεψαν τη μυθολογική κατανόηση και ερμηνεία του Κόσμου. Έπρεπε να περάσουν 20 αιώνες περίπου, ώστε κατά τη διάρκεια της Επιστημονικής Επανάστασης του 16ου και 17ου αιώνα, να δημιουργηθεί η Κλασική Φυσική και να αποδεχθούμε το άπειρο Σύμπαν έναντι ενός Κλειστού Κόσμου, μέσα από το έργο του Κοπέρνικου, του Κέπλερ, του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Αϊνστάιν, ο Πλανκ, ο Μπορ, ο Χάιζενμπεργκ, ο Σρέντιγκερ, ο Πάουλι και σχεδόν όλοι όσοι αναφέρονται στο έργο του Φρέιν, ανέτρεψαν τον κόσμο της κλασικής φυσικής πραγματοποιώντας την Τρίτη μεγάλη ανατροπή στον τρόπο που μελετούμε και κατανοούμε τη φύση. Σήμερα τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας ονομάζονται «Θεωρία της Σχετικότητας» και «Κβαντική Φυσική».
Αυτό που ακριβώς συνέβαινε κατά τη διάρκεια της 50ετίας 1895-1945 δεν ήταν δυνατόν να γίνει αντιληπτό. Άλλωστε, όπως είπε και ο ιστορικός Τόμας Καρλάιλ:
«Κανένα σήμαντρο στο Ρολόι του Χρόνου δεν αντηχεί κάθε φορά που περνάμε σε μία νέα εποχή. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το Παρόν».
Και όμως! Αυτά τα 50 χρόνια η συσσώρευση γνώσης, αλλά και ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το Φυσικό Κόσμο είναι μοναδικά επιτεύγματα στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.
Τα έτη 1895 και 1945 δεν είναι τυχαία. Το 1895 ο Γερμανός Φυσικός Ραίντγκεν ανακαλύπτει τις ομώνυμες ακτίνες (ή ακτίνες Χ). Η ανακάλυψη αυτή παρερμηνεύτηκε από τον Μπεκερέλ, στο Παρίσι, θεωρώντας ότι μπορεί να συσχετίζεται με το φαινόμενο του φωσφορισμού, που ο ίδιος μελετούσε. Με αφετηρία τη συγκεκριμένη παρερμηνεία δόθηκε η εκκίνηση στη μελέτη των πυρηνικών φαινομένων. Τι κρύβεται, δηλαδή, εκεί μέσα βαθειά στην ύλη; Τι είναι αυτό που μετατρέπει ένα τόσο μηδαμινό κομμάτι του υλικού κόσμου σε ενεργειακό γίγαντα; Με ποιους μηχανισμούς μπορούμε να διαπιστώσουμε τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία αυτού του «τίποτα»; Πώς μπορούμε να περιγράψουμε τη συμπεριφορά του; Γιατί αυτά που γνωρίζαμε μέχρι τότε είναι ανεπαρκή;
Προκειμένου να μελετήσουμε τη φύση, η Φυσική δημιουργεί θεωρητικά μοντέλα. Είναι σαφές ότι από τη δεκαετία του 1900 βρισκόμαστε μπροστά σε μία ολοφάνερη ανεπάρκεια των μέχρι τότε γνωστών μοντέλων μας. Η ριζοσπαστική αναδόμηση του μοντέλου έλαβε χώρα σε δύο φάσεις: Η πρώτη, η περίοδος της επώασης, που διήρκεσε 25 χρόνια (1900-1925), χαρακτηρίζεται από επαναστατικές ιδέες.σταθμούς με εντυπωσιακή ερμηνευτική ισχύ. Δεν ήταν όμως δυνατόν να ενσωματωθούν στο κομψότατο κλασικό οικοδόμημα: Η κβαντική εκπομπή φωτός του Πλανκ (1900), η πρόταση του Αϊνστάιν για τη σωματιδιακή φύση του φωτός (1905), οι ιδέες του Μπορ για τη κίνηση των ηλεκτρονίων γύρω από τον πυρήνα (1913), η πρόταση του Ντε Μπρέιγ για τον κυματικό χαρακτήρα της κίνησης των ηλεκτρονίων (1923) και πολλά άλλα κλόνισαν ανεπανόρθωτα την κλασική φυσική. Μάλιστα ο Ζόμερφελντ ισχυρίστηκε ότι η Φυσική έπρεπε να φέρει την ταμπέλα:
«Προσοχή! Κίνδυνος κατάρρευσης! Προσωρινά κλειστό για ριζική ανακαίνιση».
Η πρώτη φάση ολοκληρώνεται με τη δημοσίευση της μεθόδου των πινάκων από τον Χάιζενμπεργκ του 1925. Η δεύτερη φάση διήρκεσε μόλις 2 χρόνια (1925-1927), οπότε οι σκόρπιες και ασύνδετες ιδέες ενοποιήθηκαν σε ένα λαμπρό νέο οικοδόμημα την Κβαντική Φυσική. Εκτός από τη μέθοδο των πινάκων από τον Χάιζενμπεργκ, πρέπει να αναφέρουμε την κυματική εξίσωση του Σραίντιγκερ, την πιθανοκρατική θεωρία του Μπορν και, τέλος, το 1927 τη διατύπωση της Αρχής της συμπληρωματικότητας από τον Μπορ και της Αρχής της απροσδιοριστίας ή αβεβαιότητας από τον Χάιζενμπεργκ. Η τελευταία εκφράζει και την ουσία της κβαντικής θεωρίας! Ισχυρίζεται ότι είναι πρακτικά αδύνατον να ακινητοποιήσουμε πλήρως ένα σωμάτιο. Ουσιαστικά ερμηνεύει το μυστήριο της σταθερότητας των ατόμων.
Το κλειδί, όμως, που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, προέκυψε το 1932 από τον Άγγλο φυσικό Τσάτγουικ και δεν ήταν άλλο από την ανακάλυψη του νετρονίου. Το νετρόνιο μπορεί, υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις και συνθήκες, να παραβιάσει το άβατο του πυρήνα των ατόμων και να δώσει την εκκίνηση στην πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση! Δυστυχώς η ανακάλυψη αυτή συμπίπτει με την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανία. Πολλοί επιστήμονες μεταναστεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ ταυτόχρονα Γερμανία και ΗΠΑ ξεκινούν αγώνα δρόμου κατασκευής της πυρηνικής βόμβας.
Η 50ετία, που ανέφερα προηγουμένως, ολοκληρώνεται το 1945 με τραγικό τρόπο: τη ρίψη των δύο βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι με αποτέλεσμα τους 200.000 περίπου νεκρούς. Τα ολέθρια αποτελέσματα από τη χρήση των πορισμάτων της έρευνας στην πυρηνική φυσική δεν σταματούν εδώ. Είναι πρόσφατη ιστορία το Τσερνομπίλ και η Φουκουσίμα…
Σίγουρα σας ταλαιπώρησα. Θεώρησα όμως ότι ήταν απαραίτητη αυτή η αναδρομή. Απαραίτητη για να κατανοήσουμε πως ό,τι προέκυψε σαν γνώση ήταν μία διαδικασία συνυφασμένη με την ίδια την ανθρώπινη φύση και το βασικό χαρακτηριστικό της αέναης αναζήτησης. Μιας αναζήτησης στην οποία ενεπλάκησαν όλοι οι ερευνητές που αναφέρθηκαν και πολλοί περισσότεροι ακόμα. Ένα ταξίδι για το οποίο είναι πλασμένος ο άνθρωπος και που αποτελεί το στοιχείο εκείνο που τον διαφοροποιεί από όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα. Ίσως τώρα να γίνεται πιο διαφανής και εύκολη η απάντηση στην ερώτηση: «πρέπει να ερευνά ο άνθρωπος;». Προσωπικά έχω δώσει την απάντηση εδώ και χρόνια. Ασφαλέστατα ναι! Ή καλύτερα, δεν μπορεί η απάντηση να μην είναι καταφατική.
Τότε πού κάναμε, ως άνθρωποι, λάθος; Και αυτό το ερώτημα είναι διαφανές και η απάντηση σχεδόν προφανής. Κάναμε λάθος και υποτιμήσαμε αλαζονικά το μέγεθος! Ξυπνήσαμε ένα γίγαντα και τον χρησιμοποιήσαμε αλόγιστα, με παραφροσύνη! Τα πυρηνικά όπλα είναι πράγματι ύβρις και μάλιστα στην πιο ακραία της μορφή. Ύβρις με την έννοια της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Διότι ξεπερνούν κατά πολύ, όχι μόνο το μέτρο του ανθρώπου και της ζωής γενικότερα, αλλά και το μέτρο κάθε γεγονότος που συμβαίνει στον πλανήτη. Με την πυρηνική ενέργεια έχουμε αναβιώσει στη Γη δυνάμεις αστρικής κλίμακας, δυνάμεις που κάποτε στο αρχέγονο παρελθόν μας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία της ύλης από την οποία αποτελούμαστε.
Δυνάμεις που ακόμα και σήμερα λειτουργούν στο εσωτερικό του Ήλιου και είναι υπεύθυνες για την παραγωγή του φωτός και της θερμικής ενέργειας που μας τροφοδοτεί με ζωή. Δυνάμεις όμως που είναι δυσανάλογα μεγαλύτερες από τις υπόλοιπες που δρουν στον πλανήτη μας και, επομένως, πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε με πολλή σκέψη. Αναμφισβήτητα, η Φυσική βγήκε λαβωμένη από την ανακάλυψη των νόμων της πυρηνικής γειτονιάς. Ενοχοποιήθηκε, καταδικάστηκε και εξακολουθεί να «εκτίει» την ποινή της για μία μεγάλη μερίδα του Κόσμου. Δεν είναι αυτό που έχει σημασία. Η έρευνα συνεχίζεται, δεν είναι δυνατόν να σταματήσει.
Αντί για άλλη «συγγνώμη», η Φυσική καταθέτει τις ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας, την έρευνα στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, την αέναη προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης. Η ιστορία του Σύμπαντος είναι μία αδιάκοπη πορεία εξέλιξης σε όλο και πιο περίπλοκες μορφές οργάνωσης της ύλης. Το επιστέγασμα αυτής της πορείας είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αυτό το καταπληκτικό σύστημα, μέσω του οποίου η ύλη συνειδητοποιεί την ύπαρξή της, κατανοεί τους νόμους λειτουργίας της και ανακαλύπτει την ίδια την Ιστορία της. Μια Ιστορία πραγματικά συναρπαστική, αν σκεφτεί κανείς ότι για να δημιουργηθεί κάθε πυρήνας άνθρακα, οξυγόνου, σιδήρου κλπ, που έχουμε αυτή τη στιγμή στο σώμα μας, χρειάστηκε να δημιουργηθούν και να καταστραφούν πάμπολλα αστέρια. Τα αστέρια, αυτοί οι μακρινοί μας «πρόγονοι», χρησιμοποίησαν πυρηνικές διεργασίες για να δημιουργήσουν την ύλη που μας αποτελεί, και τον εκρηκτικό τους θάνατο για να μας την κληροδοτήσουν.
Όσο τις πυρηνικές διεργασίες σκοπεύουμε να τις χρησιμοποιήσουμε ειρηνικά δικαιολογείται μια συγκρατημένη αισιοδοξία. Όταν όμως δυνάμεις τέτοιας κλίμακας τις επισείουμε σαν μέσο επίλυσης πάσης φύσεως διαφορών, ασφαλώς κυοφορούμε τον αφανισμό μας μαζί με τον αφανισμό του βιολογικού οικοδομήματος που χρειάστηκε τρία περίπου δις χρόνια να φτάσει στη σημερινή του μορφή. Η προοπτική αυτή μοιάζει τόσο παράλογη και απαράδεκτη, αν σκεφτεί κανείς ότι η επιστήμη προσφέρει σήμερα τις δυνατότητες να κατανοήσουμε πραγματικά, να συμβιώσουμε αρμονικά και να εκτιμήσουμε βαθύτατα
ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΝ ΜΙΚΡΟ, ΤΟΝ ΜΕΓΑ!
Τον Χάιζενμπεργκ πρέπει να τον κρίνουμε υπό δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες: Ως ερευνητή και ως επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος της Γερμανίας. Για τον ερευνητή Χάιζενμπεργκ η Ιστορία των Φυσικών Επιστημών έχει ήδη αποφανθεί και τον έχει τοποθετήσει στη θέση του συν- δημιουργού της Κβαντικής Θεωρίας. Για τον Χάιζενμπεργκ, επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος της Γερμανίας, η απάντηση είναι ασαφής. Ασφαλώς και οι ερευνητές, όχι μόνο δεν έχουν θέση σε ανάλογες δραστηριότητες, αλλά θα πρέπει με θόρυβο, με αλλεπάλληλα Big Bang να αντιστέκονται. Το ερώτημα, παρόλα αυτά, παραμένει:
Αλήθεια, υπηρέτησε ο Χάιζενμπεργκ το Ναζιστικό καθεστώς; Μήπως η αλήθεια έγκειται στο ότι μέσω του ελέγχου του είχε σαν στόχο η βόμβα να μην κατασκευαστεί ποτέ;
Αν κάποιος έχει σίγουρη απάντηση, παρακαλώ να την καταθέσει.
…………………………
*Ο Νιλς Μπορ (Niels Henrik David Bohr, 7 Οκτωβρίου 1885 – 18 Νοεμβρίου1962) ήταν Δανός φυσικός. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και είχε θεμελιώδεις συνεισφορές στην κατανόηση της ατομικής δομής και της κβαντικής φυσικής. Θεωρείται ο μεγαλύτερος μετά τον Άλμπερτ Αϊνστάιν θεωρητικός φυσικός του 20ου αιώνα. Εργάστηκε για την κατασκευή της πυρηνικής βόμβας και ήταν υπέρμαχος της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας. Δημιουργός της πρώτης κβαντικής θεωρίας του ατόμου και από τους θεμελιωτές της κβαντικής φυσικής, ο Μπορ είχε καθοριστική συνεισφορά στην εξέλιξή της για περισσότερο από 50 χρόνια. Το έργο του τεράστιο σε σπουδαιότητα, τιμήθηκε με πολλές διεθνείς διακρίσεις.
…………………………
Ο Βέρνερ Καρλ Χάιζενμπεργκ (Werner Karl Heisenberg, Βύρτσμπουργκ, 5 Δεκεμβρίου 1901 – Μόναχο, 1 Φεβρουαρίου 1976), γνωστός και ως «Ο Δολοφόνος του Μπορ», ήταν Γερμανός φυσικός, με σπουδαία συμβολή στη θεμελίωση της Κβαντομηχανικής, για την οποία τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1932.