Η επιστημονική έρευνα αποτελεί ένα από τα κυριότερα εργαλεία ανάπτυξης και προόδου μιας κοινωνίας. Αποτελεί το σύνολο των πειραματικών και θεωρητικών ενεργειών που τείνουν να διερευνήσουν τους νόμους που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα.
Ανάλογα με τους βασικούς σκοπούς που εκ των προτέρων θέτει η ερευνητική προσπάθεια καθώς και σε σχέση με την άμεση ή όχι αξιοποίηση των πορισμάτων της, διακρίνεται συνήθως σε θεμελιώδη ή βασική και εφαρμοσμένη έρευνα. Η θεμελιώδης έρευνα θέτει σκοπό της να μελετήσει σε πλάτος και βάθος τα φαινόμενα, προσδιορίζοντας τους νόμους που τα διέπουν και δίνοντας μια θεωρητική ερμηνεία, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες άμεσης χρησιμοποίησης των γνώσεων που αποκτήθηκαν. Η εφαρμοσμένη έρευνα έχει στόχο της να επισημάνει τις δυνατότητες αξιοποίησης των επιστημονικών γνώσεων για πρακτικούς λόγους. Βασική έρευνα εφαρμόζεται κυρίως από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα ενώ εφαρμοσμένη από επιχειρήσεις ή βιομηχανίες.
Η βασική έρευνα λοιπόν είναι μια πειραματική ή θεωρητική εργασία που αναλαμβάνεται κυρίως για την παραγωγή νέων γνώσεων σχετικά με τα βασικά αίτια φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να προβλέπεται άμεση πρακτική εφαρμογή ή χρήση η οποία μπορεί να προσφέρει εμπορικό όφελος. Οι ωφέλειες που προκύπτουν από την παραγωγή αυτή των νέων γνώσεων είναι αρχικά άγνωστες, δεν είναι καν βέβαιο ότι θα προκύψουν. Οι επιστήμονες ασχολούνται με αυτήν υπακούοντας στο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, μοναδικό στα έμβια όντα, να ερωτούν και να αναζητούν απαντήσεις παρασυρμένοι από τη γοητεία της Νέας Γνώσης. Είναι ένα απλό «Διότι» που έρχεται να αιτιολογήσει ένα σύνθετο «Γιατί»! Λαμβάνει χώρα από τότε που ο άνθρωπος εμφανίστηκε σε αυτόν τον πλανήτη και δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ.
Επειδή ακριβώς το επιστημονικό «προϊόν» της βασικής έρευνας δεν πωλείται, προκειμένου να προκύψει εμπορικό κέρδος, οι χρηματοδότες της είναι οι Κυβερνήσεις ή συμπράξεις Κρατών, δηλαδή το σύνολο των φορολογουμένων πολιτών, δηλαδή όλοι μας.
Στη διαδρομή του ανθρώπου υπήρξαν πάμπολλα παραδείγματα που η βασική έρευνα κατέληξε σε πορίσματα που, όχι μόνο, τα χρησιμοποιούμε σήμερα χωρίς να το φανταστούν οι δημιουργοί τους αλλά που δεν μπορούμε να περιγράψουμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτά. Θα αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα:
Το μακρινό 1831 (29 Αυγούστου) ο Άγγλος Michael Faraday επιβεβαίωσε ότι από μαγνητικά αίτια μπορούν να προκύψουν ηλεκτρικά αποτελέσματα. Χοντροκομμένα μπορούμε να πούμε ότι από μαγνητισμό προκύπτει ηλεκτρισμός! Το φαινόμενο ονομάζεται Ηλεκτρομαγνητική Επαγωγή και διδάσκεται στα σχολεία. Σε μία διάλεξή του, τότε ο Faraday, ρωτήθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών:
– Που χρησιμεύει αυτό κ. Faraday;
Και η απάντηση του, η απάντηση ενός από τους σπουδαιότερους Πειραματικούς Φυσικούς όλων των εποχών:
– Δεν γνωρίζω ακριβώς, αλλά να ξέρετε ότι μία ημέρα θα το φορολογήσετε κ. Υπουργέ!
Πράγματι, έτσι έγινε! Στο φαινόμενο αυτό στηρίζεται η παραγωγή της Ηλεκτρικής Ενέργειας, του ρεύματος δηλαδή που έχει κάθε σπίτι πια…
…………………………………………
Το CERN είναι ο πλέον τυπικός εκπρόσωπος υλοποίησης μιας τέτοιας σύμπραξης Ευρωπαϊκών Κρατών (21, προς το παρόν). Οι άνθρωποι που εργάζονται εκεί θα μπορούσαμε να πούμε ότι «κάνουν το ψώνιο τους» κυνηγώντας, για παράδειγμα, την αντιΰλη, ή προσπαθώντας να αιχμαλωτίσουν άγνωστα υποατομικά σωματίδια που έρχονται από τα βαθιά υπόγεια της ύλης. Γιατί; Επειδή απλά και μόνο τους αρέσει…
Φυσικά όλη αυτή η προσπάθεια έχει κόστος! Ο προϋπολογισμός του CERN είναι περίπου 1 δις ευρώ το χρόνο και κατανέμεται στις χώρες – μέλη ανάλογα με το ΑΕΠ καθεμιάς. Η Ελλάδα υποχρεώνεται να καταβάλει περίπου 13 εκ. ευρώ ετησίως. Κάθε κάτοικος της χώρας μας, επομένως, καλείται κάθε χρόνο να πληρώσει κάτι λιγότερο από 1,5 ευρώ στο ταμείο του CERN. Το ποσόν δεν είναι μεγάλο, αλλά το ερώτημα που εγείρεται, δικαίως, είναι: «η Κοινωνία θα ωφεληθεί κάτι από αυτή την υποχρεωτική επένδυση;»
Και δεν είναι μόνο αυτό. Ο Μεγάλος Συγκρουστής Αδρονίων (ο Large Hadron Collider, LHC), εκεί που έγινε το γνωστό πείραμα του CERN, κόστισε περίπου 10 δις ευρώ, τα οποία μοιράστηκαν τα κράτη – μέλη! Το ερώτημα επανέρχεται: «Οι πολίτες που πληρώνουν θα κερδίσουν κάτι;»
Να τονιστεί εδώ ότι αυτά τα 10 δις δαπανήθηκαν σε ένα βάθος χρόνου 15-20 ετών. Επίσης πρέπει να «αξιολογήσουμε» το κόστος αυτό με άλλα ανάλογα που έχει κάνει η ανθρωπότητα για άλλους σκοπούς. Το αμερικανικό πυρηνοκίνητο αεροπλανοφόρο George H.W. Bush, το απόλυτο εργαλείο του πολέμου, στοίχισε περίπου το ίδιο ποσόν! Ας συγκρίνουμε όμως: τι κέρδισαν οι Ευρωπαίοι και τι οι Αμερικανοί πολίτες με τις υποχρεωτικές επενδύσεις στον επιταχυντή LHC και στο αεροπλανοφόρο Bush αντίστοιχα; Νομίζω ότι οι απαντήσεις που θα δοθούν θα είναι συντριπτικές υπέρ του πρώτου. Στηρίζω τη σιγουριά μου στις «παράπλευρες» ανακαλύψεις που προκύπτουν από την ενασχόληση των επιστημόνων στη βασική έρευνα, όπως η ιστορία έχει καταγράψει μέχρι τώρα πληθώρα από τέτοιες. Μερικά παραδείγματα από την έρευνα στο CERN:
1. Η πιο δημοφιλής, αυτή που αν δεν είχε προκύψει δεν θα μας επέτρεπε τώρα να επικοινωνούμε, που είναι το World Wide Web ή www ή το διαδίκτυο, όπως το γνωρίζουμε.
2. Τρόποι και μηχανές υποστήριξης της ανίχνευσης καρκινικών όγκων, όπως το Positron Electron Tomography ή PET, μέθοδος που χρησιμοποιείται σε πολλά νοσοκομεία όπως και στην Ελλάδα.
3. Συσκευές παραγωγής ραδιοϊοσοτόπων, όπως το κύκλοτρο. Τα ραδιοϊσότοπα είναι ουσίες που χορηγούνται στον ασθενή, ακολουθούν συγκεκριμένη διαδρομή και ανιχνεύονται εκεί που διασπώνται προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες στους ιατρούς.
4. Μία νέα και πολλά υποσχόμενη αντικαρκινική θεραπεία είναι η ακτινοθεραπεία πρωτονίων (proton beam therapy), που σε σύγκριση με την ήδη εφαρμοζόμενη ακτινοθεραπεία, στην οποία χρησιμοποιούνται φωτόνια (ακτίνες Χ), έχει το αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα ότι «στοχεύει» τον όγκο, προφυλάσσοντας σε μεγαλύτερο βαθμό τούς γύρω υγιείς ιστούς, γεγονός που επιτρέπει τη χορήγηση μεγαλύτερων δόσεων ακτινοβολίας.
…………………..
Όμως πριν και πάνω απ’ όλα στα οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία του CERN πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι σύμφωνα με το καταστατικό του, που ισχύει απαρέγκλιτα από το 1954:
1. Δεν επιτρέπεται καμία έρευνα για πολεμικούς σκοπούς.
2. Το προϊόν – αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας ΔΕΝ πωλείται αλλά προσφέρεται δωρεάν στην Κοινωνία
3. Δεν γίνεται καμία διάκριση ανάμεσα στο προσωπικό του σε επίπεδο φύλου, θρησκείας, πολιτικών επιλογών, σεξουαλικών προτιμήσεων, αρτιμέλειας κλπ.
Η επιστημονική κοινότητα του CERN δείχνει στην κοινωνία μία οδό συνεργασίας που άλλη παρόμοια δεν είναι εύκολο να συναντήσει κανείς.
Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να «γευτούν» την κοινότητα αυτή οι μαθήτριες και οι μαθητές μου, γι’ αυτό και η μεγάλη μου χαρά κάθε χρόνο από το 2003 που κάνω μαζί τους αυτό το ταξίδι..