Ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ γεννήθηκε το 1901 στην πόλη Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας. Καταγόταν από ακαδημαϊκή οικογένεια όπως και πολλοί άλλοι από τους πρωταγωνιστές της κβαντικής επανάστασης. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής κλασικών γλωσσών στο λύκειο και αργότερα τακτικός καθηγητής μεσαιωνικών και σύγχρονων ελληνικών σπουδών στο πανεπιστήμιο. Από τον πατέρα του ο νεαρός Χάιζενμπεργκ «κληρονόμησε» μια λαμπρή κλασική παιδεία, και ειδικότερα μια ιδιαίτερη πνευματική έλξη προς την πλατωνική φιλοσοφία. Η έλξη αυτή φαίνεται να είχε βαθιά επίδραση στον τρόπο που αντιμετώπισε αργότερα τα φιλοσοφικά και επιστημολογικά προβλήματα που έθετε η οικοδόμηση και ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής.
Όπως και οι περισσότεροι από τους σημαντικούς φυσικούς της εποχής του, ο Χάιζενμπεργκ δεν εξέφραζε δημόσια πολιτικές ή ιδεολογικές απόψεις. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους ναζί συναδέλφους του –αυτούς που επιδίωκαν να αποκαθάρουν τη Φυσική από «εβραϊκές θεωρίες» όπως η κβαντομηχανική και η σχετικότητα (και να την επανιδρύσουν πάνω σε «υγιείς» φυλετικές βάσεις)– να τον χαρακτηρίσουν ως «λευκό εβραίο» και να υποκινήσουν μυστική έρευνα εις βάρος του όπως και εις βάρος του Πλανκ για τον ίδιο λόγο. Εν τούτοις αυτός ο χαρακτηρισμός δεν στάθηκε ικανός να αποτρέψει τη ναζιστική ηγεσία από το να αναθέσει στον Χάιζενμπεργκ την επιστημονική διεύθυνση του γερμανικού πυρηνικού προγράμματος στη διάρκεια του πολέμου.
Σχετικά με τη στάση που τήρησε ο Χάιζενμπεργκ απ’ αυτή τη θέση του, η εικόνα είναι ακόμα θολή.
Ο ίδιος ο Χάιζενμπεργκ ισχυρίζεται ότι προσπάθησε να κρατήσει το πρόγραμμα σε «τροχιά» παραγωγής ενέργειας κι όχι πυρηνικής βόμβας. Ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο –πάλι σύμφωνα με τον ίδιο– ταξίδεψε μυστικά στην κατεχόμενη Κοπεγχάγη, τον Σεπτέμβριο του 1941, προκειμένου να συναντήσει τον Μπορ και να έλθει σε κάποια συνεννόηση μαζί του. Πιθανόν ο στόχος του ήταν να αποτρέψουν από κοινού το ενδεχόμενο απόκτησης πυρηνικών όπλων από τη μία ή την άλλη πλευρά. Πιθανό ωστόσο ήταν ότι αποπειράθηκε να αποσπάσει μυστικά από τον Δάσκαλό του Νιλς Μπορ σχετικά με την κατασκευή της πυρηνικής βόμβας. Το βέβαιο είναι ότι η συνάντηση απέτυχε οικτρά, και λίγους μήνες μετά ο Μπορ φυγαδεύτηκε από τη Δανία για να προσφέρει τη δική του επιστημονική βοήθεια στο σχέδιο Μανχάταν: το αμερικανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Λίγες μέρες πριν την επίσημη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, το 1945, ο Χάιζενμπεργκ απήχθη από τις αμερικανικές δυνάμεις και μεταφέρθηκε –μαζί με άλλους Γερμανούς επιστήμονες– σε μυστική θέση στη Μεγάλη Βρετανία όπου και κρατήθηκε για οκτώ μήνες ανακρινόμενος σχετικά με το γερμανικό πυρηνικό πρόγραμμα και το στάδιο ανάπτυξής του. Ένα μέρος από τις μαγνητοφωνημένες αυτές καταθέσεις δόθηκε αργότερα στη δημοσιότητα, χωρίς όμως το ζήτημα της συμμετοχής και της στάσης του Χάιζενμπεργκ απέναντι στο πρόγραμμα αυτό να φωτιστεί πλήρως.
Το βέβαιο είναι ότι οι σκιές γύρω από αυτό το θέμα δεν άφησαν ανεπηρέαστη την επιστημονική κοινότητα της μεταπολεμικής περιόδου η οποία κράτησε μια επιφυλακτική –και πάντως όχι γενναιόδωρη– στάση απέναντι στον Χάιζενμπεργκ και το έργο του.
Όμως, με την απόσταση από την οποία μπορούμε να δούμε σήμερα τα πράγματα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συμβολή του Χάιζενμπεργκ στην επιστήμη, μόνο με εκείνη του Αϊνστάιν μπορεί να συγκριθεί.
Πέθανε στο Μόναχο την 1η Φεβρουαρίου 1976
…………………….
Στο βίντεο που επισυνάπτεται (κλικ στην εικόνα) εμφανίζονται σκηνές από την σειρά του HBO: «Ο πόλεμος του βαρέος ύδατος». Έχουν επιλεγεί εκείνες οι στιγμές της σειράς που αναφέρονται στην συμμετοχή του Χάιζενμπεργκ.
Σημείωση: Το «βαρύ ύδωρ» ή οξείδιο του δευτερίου, είναι ένα υγρό που μοιάζει με το νερό αφού στη θέση του υδρογόνου έχει ένα ισότοπό του το δευτέριο.
Η σπουδαία ιδιότητα που έχει το βαρύ ύδωρ να μειώνει την ενέργεια των νετρονίων, επρόκειτο να αξιοποιηθεί από τους Ναζί στην αγωνιώδη προσπάθειά τους να κατασκευάσουν πρώτοι την πυρηνική βόμβα. Στην προσπάθεια αυτή η παρουσία τεράστιων ποσοτήτων βαρέος ύδατος ήταν απαραίτητη για λόγους που θα εξηγήσουμε σε επόμενη ανάρτηση.
Κλικ στην εικόνα για να παρακολουθήσετε το video
