Βασισμένο σε μία ιδέα του Γιώργου Γραμματικάκη από την «Κόμη της Βερενίκης»
Ας ξεχάσουμε για λίγο το τεχνητό ημερολογιακό έτος, όπως όλοι το γνωρίζουμε, σαν το χρονικό διάστημα που αποτελείται από 365 ημέρες (ή 366 για τα δίσεκτα έτη). Ας δούμε ένα «έτος» διαφορετικό από αυτά που βιώνουμε ως άνθρωποι. Ένα «έτος», που ενώ στην πραγματικότητα υπήρξε, δεν έχει καμία σχέση με τα έτη που γνωρίζουμε. Στο «έτος» αυτό θέτουμε σαν πρώτη ημέρα, δηλαδή 1η Ιανουαρίου, την ημέρα που πραγματοποιήθηκε ο σχηματισμός της Γης, του πλανήτη που μας φιλοξενεί, ενώ 31η Δεκεμβρίου είναι το «σήμερα». Ας δούμε στη διάρκεια αυτού του έτους πως δημιουργήθηκαν όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας: Αέρας, Νερό, Βουνά, Ζώα, Φυτά, Άνθρωπος.
Η Γη λοιπόν σχηματίσθηκε την 1η Ιανουαρίου. Πιο σωστά άρχισε να δημιουργείται την 1η Ιανουαρίου μια και ακόμη ο αρχικός σχηματισμός της δεν ήταν ένα γεγονός της στιγμής, αλλά μια εξελικτική διαδικασία που πήρε αρκετό χρόνο. Η αρχή πάντως της δημιουργίας της έγινε από συμπύκνωση αστρικού αερίου που αποσπάσθηκε από τον Ήλιο, όπως με τους υπόλοιπους πλανήτες. Εκείνη την περίοδο ο Ήλιος δεν ακτινοβολούσε μεγάλα ποσά θερμότητας, κι έτσι η πρώιμη, ακόμη, «ατμόσφαιρα» της Γης ήταν ψυχρή, ενώ η επιφάνειά της δεχόταν ανελέητο καταιγισμό από μετεωρίτες.
Όλος ο Ιανουάριος και ο μισός Φεβρουάριος δαπανήθηκαν για να αποκτήσει η Γη ένα θερμό και ρευστό κέντρο και να διαφοροποιηθούν τα υλικά της. Έτσι τα ελαφρότερα ανήλθαν στην επιφάνεια, όπου άρχισε η στερεοποίηση του εξωτερικού φλοιού. Στην πραγματικότητα η δύναμη της βαρύτητας συμπίεζε το υλικό της αρχικής αστρικής σκόνης προς το εσωτερικό της Γης. Εκεί αναπτύχθηκαν τεράστιες θερμοκρασίες που προκάλεσαν την τήξη του σιδήρου, ο οποίος με τη σειρά του βυθίστηκε στο κέντρο της γήινης σφαίρας. Τα πυριτικά υλικά, ως ελαφρότερα, ανήλθαν στην επιφάνεια και σχημάτισαν μια εξωτερική στιβάδα. Αυτή η στιβάδα αργότερα, όταν στερεοποιήθηκε, απετέλεσε τον εξωτερικό φλοιό της Γης. Στη φάση αυτή σχηματίσθηκε και η πρώτη (δηλητηριώδης) ατμόσφαιρα του πλανήτη μας από τα αέρια που απελευθερώθηκαν, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, άζωτο και υδρατμούς.
Από τα μέσα Φεβρουαρίου και για όλο το Μάρτιο συμβαίνουν σημαντικές, για τη μετέπειτα πορεία της Γης, μεταβολές. Η εξωτερική της επιφάνεια συνέχισε να ψύχεται και μισολιωμένοι βράχοι στερεοποιήθηκαν σε πολλές περιοχές σχηματίζοντας μια κρούστα που κολυμπούσε μέσα στο μάγμα. Αυτή είναι η απαρχή μιας νέας ηπείρου, που θα αναφέρουμε και στη συνέχεια, της ονομαζόμενης Παγγαίας. Για τους επόμενους μήνες, δυστυχώς, οι γνώσεις μας είναι λίγες. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι για τους επόμενους 7 μήνες, δηλαδή από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο η Γη διαμορφώνει ένα περιβάλλον εντελώς διαφορετικό από αυτό των λοιπών «αδελφών» πλανητών του Ηλιακού Συστήματος. Οι σφοδρές καταιγίδες και οι καταρρακτώδεις βροχές είχαν ως συνέπεια να γεμίσουν νερό οι τεράστιες κοιλότητες που είχαν δημιουργηθεί από συγκρούσεις της Γης με μετεωρίτες. Οι βροχές δημιούργησαν επίσης μεγάλες γεωλογικές μεταβολές όπως το σχηματισμό ποταμών, λιμνών, χειμάρρων, αμμωδών και λασπωδών περιοχών κλπ. Στις εξελίξεις αυτές συνέβαλαν και τα αέρια που εκτοξεύθηκαν από το θερμό εσωτερικό της Γης και το νερό που απελευθερώθηκε, μαζί με τα διάφορα ορυκτά με τα οποία ήταν συνδεδεμένο. Την εποχή αυτή συνέβη και το πλέον σημαντικό γεγονός, που είναι η δημιουργία νέων χημικών ενώσεων με την επίδραση των αστραπών και των ηλεκτρικών καταιγίδων. Οι ενώσεις αυτές απετέλεσαν και την αφετηρία για τη δημιουργία της Ζωής. Στο διάστημα αυτού του επταμήνου μπορούμε να πούμε ότι ο μήνας-κλειδί είναι ο Απρίλιος μια και τότε εμφανίζεται η πρώτη μορφή «ζωής». Είναι η περίοδος που σήμερα ονομάζεται «Προκάμβριος περίοδος» και εμφανίζονται οι πρώτοι φυτικοί (άλγες, λειχήνες, μύκητες) και οι πρώτοι ζωικοί οργανισμοί (μονοκύτταροι οργανισμοί, βακτηρίδια, πρώτα σφόνδυλα με κέλυφος). Οι γαλαζοπράσινες άλγες πέτυχαν να παγιδεύσουν την ενέργεια του Ήλιου σε μία αντίδραση μετατροπής του διοξειδίου του άνθρακα. Στην αντίδραση αυτή, που δεν είναι άλλη από τη φωτοσύνθεση, παράγεται οξυγόνο, που αποτελεί τη βάση της ζωής. Έτσι το οξυγόνο άρχισε να συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα για τους επόμενους μήνες και να αντικαθιστά το διοξείδιο του άνθρακα. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε αυτή την ιδιαιτερότητα της Γης. Ότι δηλαδή η σύσταση της γήινης ατμόσφαιρας οφείλεται στην ύπαρξη «ζωής» στην επιφάνειά της και όχι αντίστροφα. Είναι η ζωή δηλαδή που δημιούργησε την ατμόσφαιρα και όχι η ατμόσφαιρα που δημιούργησε και συντήρησε τη ζωή.
Το ίδιο χρονικό διάστημα από ένα μέρος του οξυγόνου δημιουργείται το όζον, που προστάτευε και εξακολουθεί να προστατεύει το γήινο περιβάλλον από τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία του Ήλιου. Στο διάστημα που πέρασε είχαμε ανυψώσεις θερμών πετρωμάτων που προκάλεσαν την εμφάνιση των οροσειρών και των ηφαιστείων. Παράλληλα μετακινήσεις λιθοσφαιρικών πλακών από τις οποίες αποτελείται ο στερεός φλοιός, δημιουργούν εξάρσεις (ξηρά) ή καταβυθίσεις που καλύπτονται με νερό (θάλασσες, ποτάμια, λίμνες). Τα πρώτα σεισμικά φαινόμενα, ιδιαίτερα βίαια και καταστροφικά, μπορούμε να πούμε ότι ήταν μέρος δημιουργίας του σκηνικού εμφάνισης μιας «ανώτερης» μορφής ζωής που πλησιάζει. Τελικά, περίπου στα τέλη του Οκτωβρίου η Γη ολοκληρώνει τις βασικές γεωλογικές της μεταβολές.
Είναι τότε που έχει πια ολοκληρωθεί η δημιουργία ενός στερεού φλοιού στην επιφάνεια της Γης. Ο φλοιός αυτός ορίζει μία ήπειρο, μία πανήπειρο όπως αποκαλείται, την Παγγαία. Η συνεχιζόμενη βίαιη δραστηριότητα του εσωτερικού της Γης έχει ως αποτέλεσμα να συμβεί ο διαχωρισμός της Παγγαίας σε δύο αρχικά και επτά τελικά ηπείρους. Χρονικά η δημιουργία των ηπείρων τοποθετείται γύρω στις αρχές Νοεμβρίου. Πρέπει όμως να τονισθεί εδώ ότι χωρίς αυτή την τεκτονική δράση θα έλειπαν τα ψηλά βουνά με την απίθανη βλάστηση και την εκπληκτική εμφάνιση των χιονοφορεμένων κορυφών. Θα έλειπε η ανεξάντλητη ποικιλία των ακτών, οι υπερβολικές, μερικές φορές, αλλά ζωογόνες εναλλαγές της σύστασης της ενδοχώρας. Βήμα-βήμα, στιγμή-στιγμή, ο τελετάρχης που έθεσε σε κίνηση όλη αυτή την πορεία ετοιμάζει το σκηνικό και ετοιμάζεται. Ήδη η στιγμή της εμφάνισης ενός ανώτερου νοήμονος όντος, του ανθρώπου, δεν είναι μακριά.
Στα μέσα Νοεμβρίου, σαράντα πέντε μέρες πριν από το «σήμερα», η ζωή κυριαρχεί στους ωκεανούς. Κοράλλια, μαλάκια, τριλοβίτες και μέδουσες γεμίζουν τις θάλασσες, ενώ εμφανίζονται και τα φυτά των ωκεανών, τα φύκια. Στα τέλη του ίδιου μήνα εμφανίζονται τα ψάρια με σιαγόνες, ενώ στις αρχές Δεκεμβρίου η ζωή «βγαίνει» προς τη στεριά με την εμφάνιση των αραχνών και των σκορπιών. Θα μείνει εκεί μέχρι σήμερα με διάφορες μορφές. Τα μόνα φυτά που υπάρχουν είναι ελώδη, ενώ λίγες «ημέρες» αργότερα εμφανίζονται τα πρώτα κωνοφόρα δένδρα και τα πρώτα έντομα. Γύρω στις 10 Δεκεμβρίου στη Γη έχουν σχηματισθεί τα ποτάμια, οι οροσειρές και οι κοιλάδες στη μορφή που περίπου τα βλέπουμε και σήμερα. Είμαστε πια στην εποχή των ερπετών, απογόνων κάποιων ειδών σπονδυλωτών αμφιβίων. Τα ερπετά κατέλαβαν κάθε γωνιά του πλανήτη, όπως μαρτυρούν απολιθώματα. Ήταν οι πρώτοι απόλυτοι κυρίαρχοι της Γης. Καθώς διέθεταν σκελετό και πιο ανεπτυγμένο εγκέφαλο μπορούν να θεωρηθούν οι πρώτοι μακρινοί μας πρόγονοι. Από τότε μέχρι σήμερα συμβαίνει μία αέναη δημιουργία και εξαφάνιση ειδών ζωής. Από τότε μέχρι σήμερα στα 100 είδη μορφής ζωής που εμφανίσθηκαν, τα 99 εξαφανίσθηκαν οριστικά και μόνο το 1 επιβίωσε. Η ζωή ακολουθεί πια το δικό της δρόμο: δημιουργεί ολοένα και πολυπλοκότερους οργανισμούς, ενώ καταδικάζει σε αφανισμό τους απλούστερους και επομένως ταπεινούς και αδύναμους. Είναι σκληρή ακόμη και σαν φραστική διατύπωση αυτή η επιλογή της Ζωής, αλλά δυστυχώς είναι πραγματικότητα.
Το σημαντικότερο πάντως γεγονός της εποχής αυτής είναι η εμφάνιση των θηλαστικών. Η χώνευση της τροφής στα θηλαστικά τους προσδίδει την απαραίτητη ενέργεια (θερμική ενέργεια) για να αντιμετωπίσουν το ψύχος. Ο αρχικός κύκλος αναπαραγωγής με την εναπόθεση αυγών μετασχηματίζεται στη γέννηση εμβρύου και στο θηλασμό. Όμως, για 15 περίπου ημέρες, τα θηλαστικά αναπτύσσονται στο περιθώριο εξαιτίας της απόλυτης κυριαρχίας των δεινοσαύρων. Μιας κυριαρχίας που όμοιά της σε βιαιότητα, αλλά και σε χρονική διάρκεια δεν έζησε ποτέ άλλοτε η Γη. Οι Δεινόσαυροι εξαφανίζονται γύρω στις 26 Δεκεμβρίου μαζί με πάμπολλα άλλα είδη ερπετών, πτηνών, θηλαστικών και μεγάλο μέρος από τη φυτική βλάστηση. Πρόκειται για μία εκτεταμένη χωρίς προηγούμενο και ελπίζουμε χωρίς επόμενο, βιολογική καταστροφή, που ακόμη και σήμερα δεν έχει ερμηνευθεί αξιόπιστα. Οι υποθέσεις ποικίλλουν από κάποιας μορφής επιδημία ή κλιματική αλλαγή μέχρι κάποια τρομακτική σεισμική δράση ή ακόμη και πτώση βροχής μετεωριτών. Βέβαια, η εξαφάνιση των Δεινοσαύρων άφησε όλο το πεδίο ελεύθερο για τη ραγδαία ανάπτυξη των θηλαστικών.
Στη συνέχεια φθάνουμε στη στιγμή που εμφανίζονται τα πρώτα πλάσματα που έμοιαζαν με τον άνθρωπο. Κάνουν την εμφάνισή τους μόλις πριν από 15 ώρες! Πράγματι. Οι τελευταίες 15 ώρες της 31ης Δεκεμβρίου αυτού του περίεργου και ανύπαρκτου «έτους» είναι αυτές στις οποίες πραγματοποιείται η αρχική Εμφάνιση, η Εξέλιξη και τελικά η Δημιουργία του Ανθρώπου με τη σημερινή του μορφή. Είναι μόλις 2 ώρες από το «τώρα» ποτ εμφανίσθηκε ο Αυστραλοπίθηκος, ένα ον με μισοανθρώπινα-μισοπιθήκεια χαρακτηριστικά. Ο Homo Sapiens είναι η πρώτη ένδειξη ανθρωποειδούς που πλέον έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός προγόνου του σημερινού ανθρώπου. Εμφανίσθηκε πριν από 1 ώρα.
Σε αυτήν τη 1 ώρα στη διαδρομή ενός ολόκληρου έτους λαμβάνει χώρα όλη η ανθρώπινη εξέλιξη.
Μέσα σ’ αυτήν την τελευταία ώρα ο άνθρωπος ανακάλυψε την έναρθρη επικοινωνία. Έμαθε να κυνηγά για να εξασφαλίσει την τροφή του, γεγονός που είναι η απαρχή για να τον καταστήσει τον επόμενο κυρίαρχο του πλανήτη. Μέσα σε μία ώρα ανακαλύπτει εργαλεία όπως το τόξο, ανακαλύπτει τη φωτιά, την καλλιέργεια του εδάφους, την ξυλουργική και την κεραμική. Αποκτά τη συνήθεια και την ανάγκη να ζει σε στεγασμένους χώρους πάνω στο έδαφος, να φορά ρούχα και στολίδια, να μαγειρεύει το φαγητό του, να ζει σε οικογενειακές ομάδες, να παίζει και να ασχολείται με τις «τέχνες». Μέσα σ’ αυτήν την ώρα ο άνθρωπος απέκτησε συνείδηση του εαυτού του, κατάλαβε ότι είναι ένα ον που σκέφτεται και αισθάνεται. Αναγνώρισε την ύπαρξη της ψυχής του, αυτού του χαρακτηριστικού του, που κατευθύνει όλες τις παραπάνω λειτουργίες. Μόλις αντιλήφθηκε πόσο αδύναμος είναι μέσα στο ανεξερεύνητο, ατελείωτο και σκληρό, πολλές φορές, φυσικό περιβάλλον, πίστεψε σε πρωτόγονες θεότητες και θεώρησε ότι αυτές κυβερνούν τον Κόσμο.
Πριν μόλις 30 δευτερόλεπτα ο άνθρωπος πραγματοποιεί τη μετάβαση από τη «βαρβαρότητα» στον Πολιτισμό. Μέσα στα 30 τελευταία δευτερόλεπτα ενός ολόκληρου έτους ο άνθρωπος χτίζει τις Πυραμίδες, τον Παρθενώνα και το Ναό της Εφέσου. Γράφει το «Άσμα Ασμάτων» και τα Ομηρικά Έπη. Κάνει τις πρώτες αστρονομικές παρατηρήσεις και καταγραφές. Καλλιεργεί το σώμα και το πνεύμα του σε συνδυασμό με την πρόοδο της κοινωνίας.
Πριν από 14 δευτερόλεπτα γεννήθηκε ο Χριστός. Ο άνθρωπος ύφανε την ομορφότερη ιστορία αγάπης, αυταπάρνησης και προσφοράς στη διαδρομή του, οδηγούμενος από μία ανώτερη εσωτερική παρόρμηση, μόλις πριν από 14 δευτερόλεπτα.
Η τεράστια επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος ξεκίνησε μόλις πριν από 1 (ένα) δευτερόλεπτο. Πρόοδος που προήγαγε την ανθρώπινη ύπαρξη, αφού θεράπευσε ασθένειες και τιθάσευσε φυσικές καταστροφές. Πρόοδος που εκμηδένισε αποστάσεις και έκανε παιχνιδάκι την επικοινωνία ανεξάρτητα από την απόσταση. Πρόοδος που έφτασε βαθιά στην ανακάλυψη των Νόμων της Φύσης και στην ανακάλυψη της προέλευσης του Σύμπαντος. Πρόοδος, όμως, που καταστρέφει το όζον που η φύση με τόση επιμέλεια και υπομονή συνέθεσε. Πρόοδος, όμως, που εξαφανίζει τα δάση, τροφοδότες του οξυγόνου, η απουσία του οποίου οδηγεί και στη δική μας εξαφάνιση. Πρόοδος, που καταλήγει στην αλόγιστη χρήση της Πυρηνικής ενέργειας με όλες τις γνωστές συνέπειες. Ό,τι η φύση δημιουργούσε πάνω στη Γη επί ένα ολόκληρο «έτος», ο άνθρωπος χρειάστηκε ένα μόνο δευτερόλεπτο για να αρχίσει αλόγιστα, άφρονα και ανελέητα να καταστρέφει, υποθηκεύοντας το δικό του μέλλον.
Και η ανθρώπινη ζωή; Αλήθεια στη διαδρομή αυτού του περίεργου «έτους» πόσο ζει ένας άνθρωπος; Είναι απίστευτο, αλλά ζει περίπου μισό δευτερόλεπτο!
Μισό δευτερόλεπτο σε ένα έτος! Τόσο είναι το πέρασμά μας από τον πλανήτη Γη που τόσο φιλόξενα μας δέχεται όταν γεννιόμαστε. Τόσο είναι το πέρασμά μας από τη Ζωή. Και τι δεν προλαβαίνουμε όμως να πετύχουμε σ’ αυτό το μισό δευτερόλεπτο! Να μεγαλώσουμε, να μορφωθούμε, να εργασθούμε, να διαιωνίσουμε το ανθρώπινο είδος. Αλλά και να ταξιδέψουμε, να διασκεδάσουμε, να χαρούμε, να τραγουδήσουμε και, κυρίως, να αγαπήσουμε. Μόνο νοήμονα όντα, σαν εμάς τους ανθρώπους, θα προλάβαιναν τόσα πολλά σε τόσο «μικρό» χρονικό διάστημα. Χρόνος αρκετός το μισό δευτερόλεπτο ακόμη και για να φθονήσουμε, να κακολογήσουμε, να μισήσουμε, ακόμη και να πολεμήσουμε και να σκοτώσουμε. Τέλος χρόνος αρκετός το μισό δευτερόλεπτο για να καταστρέψουμε ό,τι και όσο περισσότερο μπορούμε από το περιβάλλον, για να το παραδώσουμε στις επόμενες γενεές τραυματισμένο και αυτές με τη σειρά τους να συνεχίσουν το τραγικό έργο της αποσύνθεσης. Ό,τι η φύση προετοίμαζε για ένα ολόκληρο «έτος» εμείς σε μισό δευτερόλεπτο το σαρώνουμε, αγνοώντας ή εθελοτυφλώντας μπροστά στη μηδαμινότητα και την ασημαντότητα μας, ατενίζοντας υπερφίαλα μια ανύπαρκτη αιωνιότητα. Μια αιωνιότητα που σταθερά, μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα αποδεικνύουμε ότι δεν μας αξίζει.
Ας μιλήσουμε, ωστόσο, με πραγματικούς αριθμούς. Η Γη δημιουργήθηκε πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Τόσο απέχει από το «σήμερα» η 1η Ιανουαρίου του έτους που διανύσαμε. Η Γη είναι παιδί του Ήλιου, ενός ασήμαντου αστέρα από τα δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων που υπάρχουν στο Σύμπαν. Είναι ο «πατέρας» της που τη δημιούργησε, παρέχοντάς της αφειδώς την απαραίτητη ενέργεια για να «τρέφεται». Σύμφωνα με την επιστήμη, ο Ήλιος θα ζήσει άλλο τόσο, επομένως μπορεί να χαρίσει στη Γη άλλα 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια ζωής πριν πεθάνει και ο ίδιος. Δηλαδή, άλλους 12 «μήνες» του επόμενου «έτους», σαν αυτού που διανύσαμε. Ενός «έτους» που φυσικά εμείς δε θα ζήσουμε. Του «έτους» που κάποιοι απόγονοί μας θα διαμορφώσουν και θα καταγράψουν. Αρκεί εμείς να τους δώσουμε αυτή την ευκαιρία και τη δυνατότητα με τη στάση μας απέναντι στη Φύση. Σ’ αυτό το ερώτημα πρέπει έμπρακτα να απαντήσει συνολικά η ανθρώπινη φυλή:
Ο άνθρωπος, με μέση διάρκεια μισό δευτερόλεπτο, θα χαρίσει στη Γη άλλους 12 μήνες ζωής;
Δηλαδή άλλο ένα «έτος»;